อนันตรูปนิสสยปัจจัยคือสภาพธรรมในขณะนี้นั่นเอง

ย้อนกลับมาถึงขณะนี้ดูเหมือนว่าเป็นสิ่งธรรมดาเหลือเกินที่ทุกท่านเห็นแต่ลองคิดจริง ๆ ว่า

ถ้าปัญจทวาราวัชชนจิตไม่เกิด จักขุวิญญาณเกิดไม่ได้

และถ้าภวังคุปัจเฉทจิตไม่เกิดปัญจทวาราวัชชนจิตก็เกิดไม่ได้ ในขณะที่กำลังเห็นในขณะนี้เองภวังคุปัจเฉทจิตต้องเกิดขึ้นแล้วดับไป ปัญจทวาราวัชชนจิตจึงเกิดได้

ปัญจทวาราวัชชนจิตต้องแล้วดับไป จักขุวิญญาณจึงเกิดเห็นในขณะนี้ได้

จักขุวิญญาณต้องแล้วดับไป สัมปฏิจฉนจิตจึงเกิดรับอารมณ์รู้อารมณ์ต่อจากจักขุวิญญาณได้

สัมปฏิจฉนจิตต้องดับไป สันตีรณจิตจึงเกิดขึ้นพิจารณารู้อารมณ์ที่กำลังปรากฏได้

สันตีรณจิตต้องดับไปโวฏฐัพพนจิตจึงเกิดขึ้นตัดสินอารมณ์ที่เป็นกุศลจิตหรืออกุศลจิตที่จะเกิดต่อ

โวฏฐัพพนจิตต้องดับไปชวนจิตดวงที่ ๑แล้วแต่จะเป็นกุศลหรืออกุศลต้องดับไป ชวนจิตดวงที่ ๒จึงเกิดขึ้นได้ตลอดไปจนถึงชวนจิตดวงที่ ๗และตทาลัมพนจิตและภวังคจิตตามลำดับ

เป็นอย่างนี้ในขณะนี้อย่างรวดเร็ว โดยที่ไม่มีใครสามารถที่จะยับยั้ง หรือหยุดยั้ง หรือเปลี่ยนแปลงสภาพที่เป็นอนันตรูปนิสสยปัจจัยได้เลย

แต่ดูเหมือนเป็นเรื่องธรรมดาจริง ๆ แต่ขอให้ทราบว่าแม้อนันตรปัจจัยคือจิตและเจตสิกซึ่งเกิดก่อนแล้วดับไปนั่นเอง เป็นสภาพธรรมที่เป็นที่อาศัยที่มีกำลังของจิตดวงต่อไป

ทุกท่านมีกุศลจิตในวันหนึ่ง แล้วก็มีอกุศลมากในวันหนึ่ง แต่ลืมพิจารณาว่า ถ้าจิตดวงก่อน ๆ ไม่เกิด กุศลจิตและอกุศลจิตในขณะนี้ก็เกิดไม่ได้

เพราะฉะนั้นนี่ก็เป็นเรื่องของการที่จะเข้าใจลักษณะของสภาพธรรมว่าสภาพธรรมใดเป็นอุปนิสสยปัจจัย นอกจากอารมณ์เป็นอุปนิสสยปัจจัย คือเป็นอารัมมณูปนิสสยปัจจัยแล้ว อนันตรปัจจัยสภาพธรรมของจิตและเจตสิกซึ่งเกิดแล้วดับไปก็เป็นอุปนิสสยปัจจัยคือเป็นอนันตรูปนิสสยปัจจัยนั่นเอง