จิตเจตสิกที่ดับไปแล้วจะเป็นที่อาศัยได้อย่างไร

ทรงเกียรติ พูดถึงรูป ที่ว่าจักขุปสาทเป็นที่อาศัยของจิตและเจตสิก แต่รูปยังไม่ดับไป จึงไม่ค่อยสงสัยเท่าไร แต่ว่าเมื่อดับไปแล้ว เป็นปัจจัย เป็นที่อาศัยนี่ไม่น่าเป็นไปอย่างนั้น

ท่านอาจารย์ สภาพธรรมที่กำลังเกิดขึ้นเป็นไปเพราะปัจจัยต่าง ๆ ในขณะนี้ มีหลายลักษณะสภาพธรรมบางอย่างดับไป จึงเป็นปัจจัยให้สภาพธรรมอื่นเกิดขึ้น หรือสภาพธรรมอื่นที่จะมีได้ ต้องในขณะที่สภาพธรรมนั้นยังไม่ดับไป

นี่ก็เป็นเรื่องของสภาพธรรม ซึ่งต้องพิจารณาไปเรื่อย ๆจนกว่าจะเข้าใจจริงๆ แต่ให้เห็นความสำคัญของอนันตรปัจจัยถ้าไม่มีปัจจัยนี้ก็ไม่ต้องมีจิตและเจตสิกในขณะนี้ ซึ่งเห็นบ้าง ได้ยินบ้างได้กลิ่นบ้าง ได้ลิ้มรสบ้าง ได้รู้สิ่งที่กระทบสัมผัสบ้าง คิดนึกบ้างสืบต่อไปเรื่อย ๆ จนกว่าจะถึงจุติ และเมื่อจุติจิตดับไปแล้ว ก็ยังเป็นอนันตรปัจจัยให้ปฏิสนธิจิตเกิดต่อ ไม่มีระหว่างคั่น ไม่มีการหยุด ไม่มีใครสามารถที่จะทำร้าย หรือทำลายอนันตรปัจจัยของจิตและเจตสิกดวงก่อน นอกจากผู้ที่เป็นพระอรหันต์ และจุติจิตดับเมื่อไร เมื่อนั้นจึงจะไม่เป็นปัจจัยให้จิตและเจตสิกดวงต่อไป ขณะต่อไปเกิดขึ้น แต่ถ้าตราบใดยังไม่เป็นพระอรหันต์ จิตทุกขณะก็จะเป็นอนันตรปัจจัยทำให้จิตดวงต่อไปเกิดขึ้น และเพราะสภาพที่เป็นอนันตรปัจจัยนั่นเองมีกำลังจึงเป็นอนันตรูปนิสสยปัจจัย