แม้แต่การนอนไม่หลับก็เป็นไปตามเหตุปัจจัย

ท่านผู้ฟังเคยนอนไม่หลับไหมคะ บางท่านรู้สึกเป็นห่วงมากกับการนอนไม่หลับ แต่เพราะเหตุใดจึงนอนไม่หลับ ถ้าไม่มีเหตุไม่มีปัจจัย การนอนไม่หลับจะเกิดขึ้นไม่ได้ ไม่ว่าท่านอยากจะหลับแล้วก็ไม่หลับ ก็เป็นเพราะเหตุปัจจัย หรือว่าไม่อยากจะหลับแต่ก็หลับ เช่นในขณะที่ฟังธรรม บางท่านก็อาจเผลอไป หลับไป ทั้งๆ ที่ไม่อยากจะหลับเลย แต่ถ้าปราศจากเหตุปัจจัย การหลับในขณะนั้นก็เกิดไม่ได้ แต่ก็แสดงให้เห็นแล้วว่า สภาพธรรมทั้งหลายย่อมเป็นไปตามเหตุตามปัจจัย ไม่อยู่ในอำนาจบังคับบัญชา