อุตุที่สบายเป็นปัจจัยให้ชาวกุรุรับฟังเทศนาอันลึกได้

ข้อความในปปัญจสูทนี อรรถกถามัชฌิมนิกาย มูลปัณณาสก์ สติปัฏฐานสูตร มีข้อความที่แสดงว่า ด้วยเหตุใดพระผู้มีพระภาคจึงทรงแสดงมหาสติปัฏฐานสูตรกับชาวกุรุ มีข้อความว่า

มีคำถามว่า เหตุไรพระผู้มีพระภาคจึงได้ทรงแสดงพระสูตรนี้กับชาวกุรุ

แก้ว่าเพราะพวกชาวกุรุสามารถจะรับฟังซึ่งเทศนาอันลึกได้ คือ พวกภิกษุ ภิกษุณี อุบาสก อุบาสิกาที่อยู่ในแคว้นกุรุ เป็นผู้ที่สมบูรณ์ด้วยปัจจัยคือ อุตุเป็นต้น เป็นผู้มีร่างกายชุ่มชื่น มีจิตใจชุ่มชื่นอยู่เป็นนิจ ด้วยแว่นแคว้นนั้นมีปัจจัย คืออุตุเป็นที่สบาย

พวกนั้นเป็นผู้มีกำลังปัญญาอันความชุ่มชื่นแห่งจิต และร่างกายทำนุบำรุงไว้แล้ว เป็นผู้สามารถจะรับการแสดงธรรมอันลึกซึ้งได้

ท่านผู้ฟังจะเห็นความสำคัญของอุตุ อากาศที่สบาย ทำให้ร่างกายและจิตใจชุ่มชื่น ถึงแม้ว่าจะเป็นผู้ที่มีกำลังปัญญา แต่ถ้าร่างกายไม่แข็งแรง เป็นอย่างไรคะ ปัญญาสามารถที่จะร่าเริง อาจหาญ ลึกซึ้ง เข้มแข็ง กว้างขวางได้ไหม ? ยามป่วยไข้ไม่ได้ใช่ไหมคะ ด้วยเหตุนี้ถึงแม้ว่าชาวกุรุเป็นผู้มีกำลังปัญญาที่ได้สะสมมามากแล้วก็จริง แต่พวกนั้นเป็นผู้มีกำลังปัญญาอันความชุ่มชื่นแห่งจิตใจและร่างกายทำนุบำรุงไว้แล้ว เป็นผู้สามารถจะรับการแสดงธรรมอันลึกซึ้งได้ เพราะเหตุว่าแว่นแคว้นนั้นมีปัจจัย คือ อุตุเป็นที่สบาย

อากาศสบาย ๆ กับอากาศร้อน ๆ กับอากาศหนาว ๆ ซึ่งผิดปกติ ท่านผู้ฟังจะรู้สึกอย่างไร จิตใจของท่านผู้ฟังจะมาศึกษาด้วยความสะดวกสบายคล่องแคล่ว ร่าเริง หรือว่าด้วยความร้อนไปบ้าง หนาวไปบ้าง โดยเฉพาะถ้ามีผลกับร่างกายที่จะทำให้ถึงกับป่วยไข้อย่างรุนแรง ในขณะนั้นกำลังปัญญาก็ไม่พอที่จะรู้แจ้งอริยสัจธรรมได้ ถ้าท่านผู้ฟังอยู่ในสภาพที่ป่วยไข้อย่างกระทันหัน เป็นลมอย่างปัจจุบันทันด่วน มีความปั่นป่วนในร่างกาย เพราะอุตุ ขณะนั้นจะรู้ได้ว่าปัญญาก็ไม่อาจหาญร่าเริง แจ่มแจ้งได้

นอกจากผู้ที่สามารถจะรู้แจ้งอริยสัจธรรม ย่อมสามารถที่จะรู้แจ้งอริยสัจธรรมได้ ไม่ว่าในขณะไหนทั้งสิ้น แต่ถ้าเป็นในขณะที่กำลังอบรมเจริญปัญญา จะเห็นได้ว่า เรื่องของอุตุ คือ อากาศก็เป็นสิ่งที่สำคัญ เพราะเหตุว่าร่างกายนี้ นับแต่เกิดจนกระทั่งถึงเดี๋ยวนี้แม้ในขณะนี้เองมีภัยอย่างใหญ่คือ สามารถที่จะแตกย่อยยับลงได้ในวินาทีหนึ่งวินาทีใดก็ได้ไม่มีปัญหาเลยใช่ไหมคะ นี่เป็นภัยทางร่างกาย ที่ว่าเมื่อเกิดมาแล้วก็ต้องระวังที่สุด กระทบนิดเดียวมีแผลหรือมีภัย ซึ่งอาจจะถึงแก่ชีวิตเมื่อไรก็ได้ และร่างกายที่เห็นอยู่นี้ ดูเหมือนเป็นสิ่งที่ยั่งยืน เพราะว่าเมื่อวานก็ยังมีอยู่ เมื่อวันก่อนก็ยังมีอยู่ แต่ความจริงแล้วในนาทีหนึ่งนาทีใดอาจจะย่อยยับแตกสลาย กระจัดกระจายไปเมื่อไรก็ได้

เพราะฉะนั้นเรื่องของอุตุก็เป็นเรื่องที่สำคัญ เป็นปกตูปนิสสยปัจจัย ที่จะทำให้เกิดอกุศลจิตก็ได้หรือกุศลจิตก็ได้ หรืออัพยากตธรรมก็ได้ ถ้าอากาศสบาย จิตเป็นอย่างไร ? ชอบไหม ? เย็นดีสบายดี พอเริ่มโลภมูลจิตก็เป็นปัจจัยให้เกิดอกุศล

หรือถ้าเห็นว่า ไม่ว่าจะหนาวหรือไม่ว่าจะร้อน ก็ควรที่จะอบรมเจริญปัญญา ไม่จำเป็นต้องรอให้อากาศสบาย ๆเสียก่อนแล้วจึงจะอบรมเจริญปัญญา ในขณะนั้นถึงแม้จะหนาว หรืออุตุจะร้อน ก็เป็นปกตูปนิสสยปัจจัยให้เกิดกุศลได้