สิ่งที่ปรากฏทางตากับการคิดถึงบัญญัติเรื่องราวต่างๆ
ผู้ฟัง เมื่อกี้พูดถึงคำว่าอารมณ์ จะอธิบายยังไงว่ารูปเป็นอารมณ์ของจิต หรือเป็นอารมณ์ของตา อันไหนถูกครับ
ท่านอาจารย์ คือเมื่อมีจิตแล้ว เป็นสภาพรู้ ต้องมีสิ่งที่ถูกรู้ สิ่งที่ถูกรู้ไม่ว่าอะไรก็ตามทุกอย่างที่จิตรู้เป็นอารมณ์ เพราะฉะนั้นต้องทราบว่า สิ่งที่จริงคือสิ่งที่ปรากฏทางตา เห็นแน่นอน แต่คิดว่าเป็นคน อะไรจริง สองอย่าง สิ่งที่ปรากฏทางตาจริง หรือว่าคนจริง สิ่งที่ปรากฏทางตาจริง ยังไงๆ ก็ปรากฏ แต่ความคิดว่าเป็นคน จิตก็สามารถจะคิดอะไรได้หลายอย่าง เพราะฉะนั้นมีการคิด และก็มีการรู้สิ่งซึ่งไม่ใช่ปรมัตถธรรม สิ่งใดก็ตามที่เป็นความคิดต่างๆ นานา ที่ไม่ใช่ปรมัตถธรรม สิ่งนั้นเป็นบัญญัติ เพราะฉะนั้นจิตสามารถที่จะเห็นปรมัตถธรรม แล้วคิดเรื่องราวของปรมัตถธรรม ขณะใดที่เป็นเรื่องราวที่คิด แต่ไม่ใช่สภาพธรรมที่กำลังเป็นอารมณ์จริงๆ ขณะนั้นเป็นบัญญัติอารมณ์
เห็นคนกำลังเดิน กำลังร้องไห้ กำลังซื้อของ กำลังสนทนากันต่างๆ ทั้งหมดมาจากเห็น และก็ปรุงแต่งเป็นเรื่องราวบัญญัติต่างๆ เพราะฉะนั้นจึงมีปรมัตถธรรมกับบัญญัติ อันนี้ก็คงไม่สงสัยว่าจิตต้องมีอารมณ์ แต่อารมณ์ที่เป็นปรมัตถ์ก็มี อารมณ์ที่เป็นบัญญัติเรื่องราวต่างๆ ก็มี
ที่มา ...