วัตถุปุเรชาตปัจจัย - อารัมมณปุเรชาตปัจจัย

สำหรับปุเรชาตปัจจัยคือ รูปที่เกิดก่อนแล้วยังไม่ดับเป็นปัจจัยแก่นามธรรมโดยปัจจัย ๒ อย่าง คือ “วัตถุปุเรชาตปัจจัย” หรือเรียกว่า “วัตถุปุเรชาตนิสสยปัจจัย” ก็ได้หมายความถึง รูปที่เป็นที่อาศัยเป็นที่เกิดของจิตโดยเป็นสภาพธรรมที่เกิดก่อนจิต แล้วยังไม่ดับ อีกอย่างหนึ่ง คือ “อารัมมณปุเรชาตปัจจัย” ได้แก่รูปซึ่งเป็นอารมณ์ของจิต ซึ่งรูปที่จะเป็นอารมณ์ของจิตได้ รูปนั้นก็ต้องเกิดก่อนจิต

สำหรับวัตถุปุเรชาตปัจจัย หรือวัตถุปุเรชาตนิสสยปัจจัยโดยศัพท์ ก็ทราบแล้วว่า

“นิสสย” หมายความถึงที่อาศัย

“ปุเรชาต” แปลว่าเกิดก่อน

เพราะฉะนั้นรูปซึ่งเป็นที่อาศัยให้จิตเกิดขึ้น โดยรูปนั้นเกิดก่อน ชื่อว่า“ปุเรชาตนิสสยปัจจัย”

สำหรับปุเรชาตนิสสยปัจจัย ไม่ได้หมายความถึงรูปทั้งหมดทุกรูป แต่หมายเฉพาะกัมมชรูป ๖ รูปซึ่งเป็นที่อาศัยเป็นที่เกิดของจิตในภูมิที่มีขันธ์๕เพราะเหตุว่าในภูมิที่มีขันธ์ ๕ นามธรรม คือ จิตและเจตสิกจะเกิดโดยไม่อาศัยรูปเป็นที่เกิดไม่ได้เพราะฉะนั้นรูปซึ่งเป็นที่เกิดของจิต มี ๖ รูปได้แก่

จักขุปสาทรูปเป็นจักขุวัตถุ คือ เป็นที่เกิดของจักขุวิญญาณและเจตสิกที่เกิดกับจักขุวิญญาณ

โสตปสาทรูปเป็นโสตวัตถุ คือ เป็นที่เกิดของโสตวิญญาณและเจตสิกที่เกิดกับโสตวิญญาณ

ฆานปสาทรูปเป็นฆานวัตถุ คือ เป็นที่เกิดของฆานวิญญาณและเจตสิก

ชิวหาปสาทรูปเป็นชิวหาวัตถุ คือ เป็นที่เกิดของชิวหาวิญญาณและเจตสิก

กายปสาทรูปเป็นกายวัตถุ คือ เป็นที่เกิดของกายวิญญาณและเจตสิก

โดยเป็นปุเรชาตปัจจัยคือ รูปที่จะเป็นที่เกิดของจิต ต้องเกิดก่อนจิต ทั้งหมด ๕ รูป ทางทวารทั้ง ๕คือตาหู จมูกลิ้นกาย นอกจากจิต ๑๐ ดวงคือ จักขุวิญญาณ ๒ โสตวิญญาณ ๒ฆานวิญญาณ ๒ชิวหาวิญญาณ ๒ กายวิญญาณ ๒แล้ว จิตอื่นทั้งหมดต้องเกิดที่หทยวัตถุ

เพราะฉะนั้นหทยวัตถุต้องเกิดก่อนจิตนั้น จึงจะเป็นปุเรชาตนิสสยปัจจัยของจิตซึ่งเกิดที่หทยวัตถุ

๖ รูปแล้วซึ่งเป็นที่อาศัยให้จิตเกิดขึ้นโดยเกิดก่อน โดยเป็นปุเรชาตนิสสยปัจจัย

กุศลจิตเกิดที่ไหน ?หทยวัตถุ โดยมีหทยวัตถุนั้นเกิดก่อนแล้วยังไม่ดับ จึงเป็นปุเรชาตนิสสยปัจจัย