ทบทวนความหมายของปัจฉาชาตปัจจัย

ไม่ทราบวันนี้ท่านผู้ฟังสงสัยอะไร ในเรื่องของปัจจัยที่ได้ศึกษามาแล้วในคราวก่อน

ในคราวก่อนเป็นเรื่องของปัจฉาชาตปัจจัย ซึ่งหมายความถึงนามธรรมที่เกิดภายหลังอุปถัมภ์รูปธรรมซึ่งเกิดก่อน แล้วยังไม่ดับไป เพราะเหตุว่ารูปธรรมที่เกิดร่วมกันกับนามธรรมในร่างกายของสิ่งที่มีชีวิต คือ ในร่างกายของสัตว์บุคคลต่างๆ นั้น เพราะเหตุว่ารูปธรรมนั้นเกิดร่วมกับนามธรรม และรูปธรรมเป็นปัจจัยแก่นามธรรม โดยที่เมื่อเกิดขึ้นแล้วยังไม่ดับไป แล้วเป็นอายตนะ เป็นที่ประชุม เป็นที่ต่อ เป็นที่อาศัยเกิดของจิตหรือว่าเป็นรูปซึ่งจิตกำลังรู้รูปนั้นเป็นอารมณ์ อย่างหนึ่ง

แต่สำหรับนามธรรมจะเห็นได้ว่า ในขณะที่จิตกำลังเกิดในขณะนี้ แล้วก็มีรูปซึ่งเกิดก่อน แล้วยังไม่ดับไปด้วย เพราะฉะนั้นนามธรรม คือ จิตในขณะนี้ซึ่งเกิด แล้วมีรูปซึ่งเกิดก่อนแล้วยังไม่ดับไป นามธรรมจะมีความสัมพันธ์หรือจะเป็นปัจจัยแก่รูปโดยสถานใด เพราะเหตุว่านามธรรม คือ จิตและเจตสิกในขณะนั้น ถึงแม้ว่าจะไม่ใช่จิตและเจตสิกประเภทที่ทำให้เกิดรูป แต่ก็เป็นปัจจัยโดยอุปถัมภ์รูปที่เกิดก่อนและยังไม่ดับไป

นี่คือความหมายของ“ปัจฉาชาตปัจจัย”เพราะเหตุว่าเป็นการแสดงให้รู้ว่า นามธรรมและรูปธรรมซึ่งกำลังเกิดแล้วยังไม่ดับไปนั้นเกื้อกูล เป็นปัจจัยและอุปถัมภ์กันอย่างไร