จิต ๑๖ ดวงที่ไม่เป็นปัจจัยให้เกิดรูป

ข้อความในอัฏฐสาลินี“รูปกัณฑ์” ที่ว่ามีจิต ๑๖ ดวงที่ไม่เป็นปัจจัยให้เกิดรูป เพราะฉะนั้นย่อมไม่เป็นปัจจัยให้เกิดอิริยาบถไม่เป็นปัจจัยให้เกิดกายวิญญัติและวจีวิญญัติ

จิต ๑๖ ดวง ก็คือ ปฏิสนธิจิตทุกดวง ทุกภูมิ ๑ ประเภท และจุติจิตของพระอรหันต์ ๑ ดวงและทวิปัญจวิญญาณจิต ๑๐ ดวงคือ จักขุวิญญาณ จิตเห็น ๒ดวงเป็นกุศลวิบาก ๑และอกุศลวิบาก ๑ ดวง โสตวิญญาณจิต ๒ ดวงฆานวิญญาณจิต ๒ดวง ชิวหาวิญญาณจิต ๒ ดวงกายวิญญาณจิต ๒ดวง

จิต ๑๐ ดวงนี้ เป็นจิตซึ่งมีกำลังอ่อน ไม่เป็นปัจจัยให้รูปเกิด เพราะฉะนั้นก็ไม่เป็นปัจจัยให้เกิดอิริยาบถ หรือไม่เป็นปัจจัยให้เกิดกายวิญญัติ วจีวิญญัติ

นอกจากนั้นก็มีอรูปวิบากจิตอีก ๔ ดวง ซึ่งทำกิจปฏิสนธิในอรูปพรหมภูมิ ไม่เป็นปัจจัยให้รูปเกิด เพราะเหตุว่าเป็นการเกิดในอรูปพรหม