ระลึกเพื่อละโดยอาศัยสัญญาการทรงจำในธรรมต่างๆ

ข้อความในพระไตรปิฎกที่จะให้เห็นว่า ถ้าผู้ใดระลึกถึงซากศพหรือว่าอสุภะเนืองๆ บ่อยๆ แล้ว จะเป็นประโยชน์อย่างไรในการเจริญสติปัฏฐาน

สังยุตตนิกาย มหาวรรค อานาปานาทิเปยยาลที่ ๗ ข้อ ๖๔๐ แห่งโพชฌงค์ สาวัตถีนิทาน มีข้อความว่า

ดูกร ภิกษุทั้งหลาย อัฏฐิกสัญญาอันบุคคลเจริญแล้ว กระทำให้มากแล้ว ย่อมมีผลมาก มีอานิสงส์มาก ก็อัฏฐิกสัญญาอันบุคคลเจริญแล้วอย่างไร กระทำให้มากแล้วอย่างไร ย่อมมีผลมาก มีอานิสงส์มาก

ดูกร ภิกษุทั้งหลาย ภิกษุในธรรมวินัยนี้ย่อมเจริญสติสัมโพชฌงค์ อันสหรคตด้วยอัฏฐิกสัญญา อาศัยวิเวก อาศัยวิราคะ อาศัยนิโรธ น้อมไปในการสละ

(มีข้อความต่อไปถึงโพชฌงค์องค์อื่นๆ จนกระทั่งถึงอุเบกขาสัมโพชฌงค์)

ข้อความต่อไปมีว่า

ดูกร ภิกษุทั้งหลาย อัฏฐิกสัญญา อันบุคคลเจริญแล้วอย่างนี้แล กระทำให้มากแล้วอย่างนี้ ย่อมมีผลมาก มีอานิสงส์มาก

ข้อความต่อไปเป็นปุฬุวกสัญญา วินีลกสัญญา วิกขิตตกสัญญา อุทธุมาตกสัญญา พวกนี้เป็นเรื่องของสัญญา ทรงจำถึงลักษณะของซากศพลักษณะต่างๆ

ต่อจากนั้นก็เป็นเมตตา กรุณา มุทิตา อุเบกขา อานาปา อสุภสัญญา มรณสัญญา อาหาเรปฏิกูลสัญญา อนิจจสัญญา อนิจเจทุกขสัญญา ทุกเขอนัตตสัญญา ปหานสัญญา วิราคสัญญา นิโรธสัญญา ล้วนแต่เป็นสิ่งที่ควรเจริญ ไม่ควรรังเกียจ เป็นชีวิตปกติประจำวันที่สติสามารถที่จะแทรกตามรู้ได้ทุกประการ เพราะเหตุว่าแม้อัฏฐิกสัญญา การที่จะระลึกถึงกระดูกในลักษณะต่างๆ ก็มีผลมาก มีอานิสงส์มาก เพราะเป็นไปเพื่อความสังเวช เพื่อความละคลาย

เพราะเหตุว่าถ้าไม่ระลึก ทั้งๆ ที่พิจารณานามรูป ท่านพระภิกษุในครั้งพุทธกาลก็เจริญสติปัฏฐานกัน แต่ว่าบางรูปก็ต้องเจริญมากแล้วก็ยังไม่ได้บรรลุอริยสัจธรรม แต่ว่าบางรูปเจริญมากแล้วก็บรรลุอริยสัจธรรมด้วย บางรูปก็สามารถบรรลุอริยสัจธรรมได้อย่างรวดเร็ว ก็แล้วแต่ว่าท่านสะสมอบรมการที่จะละคลายการยึดถือนามรูป มากน้อยต่างกัน เพราะทุกท่านเจริญสติ มีการระลึกรู้ลักษณะของนามของรูป แต่ท่านที่บรรลุเพราะท่านละ ส่วนท่านที่ยังไม่บรรลุเพราะยังไม่ละ จึงต้องเจริญต่อไปอีกจนกว่าจะละ แล้ววิธีที่จะละได้ก็ต้องอาศัยการระลึกเป็นไปในสัญญาต่างๆ ดังที่ได้กล่าวถึงแล้ว คือทั้งอัฏฐิกสัญญา ปุฬุวกสัญญา วินีลกสัญญา วิกขิตตกสัญญา อุทธุมาตกสัญญา เมตตา กรุณา มุทิตา อุเบกขา อานาปา มรณะ อาหาเรปฏิกูลสัญญา สัพพโลเกอนภิรตสัญญา อนิจจสัญญา ทุกอย่างทุกประการที่จะเกื้อกูลให้ละคลายได้จริงๆ ไม่ยึดถือนามรูปที่กำลังปรากฏว่าเป็นสัตว์เป็นบุคคลเป็นตัวตน