ภวังคจิตเกิดคั่นวิถีจิตทางปัญจทวารกับวิถีจิตทางมโนทวาร

ทุกครั้งที่วิถีจิตทางทวารหนึ่งทวารใดเกิดขึ้นรู้อารมณ์ที่ปรากฏทางทวารนั้น ๆ ดับไปแล้ว ภวังคจิตต้องเกิดคั่น ไม่อย่างนั้นจะทำอย่างไร รูปดับไปแล้ว ทางตา ทางหู ทางจมูก ทางลิ้น ทางกาย ถ้าภวังคจิตไม่เกิด จุติจิตต้องเกิด แต่เพราะเหตุว่าจุติจิตยังไม่เกิดจิตดวงต่อไปทำภวังคกิจ ดำรงภพชาตินั้นอยู่ก่อนที่วิถีจิต่อไปจะเกิด และเมื่อวิถีจิตทางปัญจทวารดับไปแล้ว ภวังคจิตเกิดคั่นแล้ว วิถีจิตอื่นจะเกิดต่อทันทีไม่ได้ นอกจากมโนทวารวิถีจิต จะให้โสตทวารวิถีเกิดขึ้นได้ยินเสียงต่อจากภวังคจิต ซึ่งคั่นจักขุทวารวิถีจิตซึ่งดับไปแล้วไม่ได้

ถ้าเป็นทางตา เมื่อจักขุทวารวิถีจิตดับไปแล้ว ภวังคจิตเกิดคั่นแล้วหลายขณะ การรู้อารมณ์ทางตาซึ่งดับไป เป็นปัจจัยให้ภวังคจลนะไหว ซึ่งเมื่อภวังคจลนจิตดับไปแล้ว เป็นปัจจัยให้ภวังคุปัจเฉทเกิดขึ้น เป็นกระแสภวังค์ดวงสุดท้าย แล้วก็ดับไป เมื่อภวังคุปัจเฉทดับไปแล้ว มโนทวาราวัชชนจิต คือจิตที่รำพึงถึงอารมณ์ทางใจเกิดขึ้น รำพึงถึงอารมณ์ที่ทางจักขุทวารวิถีซึ่งดับไปก่อนรู้

เพราะฉะนั้นท่านผู้ฟังจะเห็นได้ว่า ไม่ว่าทางตาจะเห็นอะไร ท่านคิดถึงสิ่งที่เห็นทางตา ถูกไหม ? นึกถึงรูปร่างสัณฐานของสิ่งที่ปรากฏทางตา ถ้าเห็นเทปนี้ นึกถึงรูปร่างสัณฐานของสิ่งที่ปรากฏทางตาเห็นคน ก็นึกถึงรูปร่างสัณฐานของสิ่งที่ปรากฏทางตา ไม่ว่าสิ่งนั้น จะปรากฏทางตา ดับไปแล้ว มีภวังคจิตคั่นแล้ว มโนทวารวิถีต้องเกิดต่อรู้อารมณ์เดียวกับที่ปรากฏทางตาซ้ำอีก ก่อนที่มโนทวารวิถีจิตนั้น เมื่อมโนทวาราวัชชนจิตดับไปแล้ว เพราะเหตุว่าไม่ใช่รูปกระทบจักขุปสาท ไม่ใช่เสียงกระทบโสตปสาท

เพราะฉะนั้นสำหรับทางใจที่เป็นมโนทวารมีวิถีจิตเกิดคือมโนทวราวัชชนจิตเป็นวิถีจิตแรก รำพึงถึงอารมณ์หนึ่งอารมณ์ใดก็แล้วแต่ว่า มโนทวาราวิถีทวารนั้นจะเกิดต่อจากวิถีไหนของปัญจทวาร

เมื่อมโนทวาราวัชชนจิตดับไปแล้ว เป็นปัจจัยให้ชวนจิตเกิดทันที แล้วแต่ว่าจะเป็นกุศลจิตหรือจะเป็นอกุศลจิตสำหรับผู้ที่ไม่ใช่พระอรหันต์ และสำหรับผู้ที่เป็นพระอรหันต์ก็เป็นกิริยาจิต ไม่ใช่กุศลจิตและอกุศลจิตอีกต่อไป

เป็นความจริงไหมที่ว่ามโนทวารวิถีหลังจากที่ภวังคจิตเกิดคั่นกับปัญจทวารวิถีหนึ่งวิถีใดแล้ว จะรู้อารมณ์ที่ทางปัญจทวารวิถีรู้ก่อนซ้ำอีก

ทางหูได้ยินเสียงอะไร ทางโสตทวารวิถีจิตดับไปหมดแล้ว เสียงนั้นก็ดับแล้ว ภวังคจิตก็เกิดคั่น แต่มโนทวารวิถีจะเกิดต่อ โดยรำพึงถึงเสียงที่ทางโสตทวารวิถีเพิ่งได้ยินแล้วดับไป

นี่เป็นเหตุที่ได้ยินคำไหนก็นึกถึงความหมายของคำนั้น ใช่ไหมคะ เพราะเหตุว่ามโนทวารวิถีจะต้องเกิดต่อจากทางปัญจทวารวิถี วิถีหนึ่งวิถีใดก็ตาม ทุกครั้งที่ทางปัญจทวารวิถีดับไป

ถ้าโสตทวารวิถีจิตได้ยินเสียงอะไร ดับไปหมดแล้วทางโสตทวารวิถี ภวังคจิตเกิดคั่นแล้ว มโนทวารวิถีก็เกิดต่อ โดยมีเสียงที่ทางโสตทวารวิถีเพิ่งได้ยินนั่นเองเป็นอารมณ์ ก่อนที่จะรู้ว่าเสียงที่ได้ยินมีความหมายว่าอะไร