ปัจจัยที่ ๑๓ กัมมปัจจัย

ถ้าไม่มีข้อสงสัยในเรื่องของอาเสวนปัจจัย วันนี้ก็เป็นเรื่องของปัจจัยที่ ๑๓คือ“กัมมปัจจัย”

คำว่า“กรรม” เป็นคำที่ชินหู แต่แม้กระนั้นเรื่องของ ”กรรม” และเรื่อง“ผลของกรรม” ก็เป็นปัญหา ไม่เฉพาะแต่ในยุคนี้ แม้ในยุคก่อน ๆ และในยุคต่อ ๆ ไป เพราะเหตุว่าบางท่านก็มีความเห็นว่า การกระทำทั้งหลายไม่ให้ผล อกุศลกรรมไม่ให้ผล หรือว่ากุศลกรรมไม่ให้ผล

ที่เข้าใจกันอย่างนี้ ก็เพราะเหตุว่ายังไม่ได้ศึกษาพระธรรมที่พระผู้มีพระภาคทรงแสดงไว้โดยละเอียดให้เข้าใจโดยถ่องแท้ว่า ที่ชื่อว่า“กรรม”หรือว่าสภาพที่เป็นกรรม ได้แก่ปรมัตถธรรมอะไร

เพราะเหตุว่าพระผู้มีพระภาคทรงแสดงว่าธรรมทั้งหลายเป็นอนัตตาไม่ใช่สัตว์ ไม่ใช่บุคคล ไม่ใช่ตัวตน

เพราะฉะนั้นสิ่งที่เกิดขึ้นปรากฏเป็นไป ก็ได้แก่ จิตปรมัตถ์ ๑ เจตสิกปรมัตถ์ ๑ รูปปรมัตถ์ ๑