นานักขณิกกัมมปัจจัย

สำหรับกัมมปัจจัยอีกประเภทหนึ่ง คือ“นานักขณิกกัมมปัจจัย”ได้แก่ เจตนาเจตสิกซึ่งเป็นกัมมปัจจัยทำให้ปัจจยุปบันคือผลของกัมมปัจจัยนั้นเกิดขึ้นต่างขณะกันคือไม่ใช่เกิดพร้อมกับเจตนาเจตสิกเหมือนอย่างสหชาตกัมมปัจจัย แต่ว่าทำให้ผลของเจตนาเจตสิกซึ่งเป็นกัมมปัจจัยเกิดขึ้นต่างขณะกัน ไม่ใช่ในขณะเดียวกัน จึงชื่อว่า“นานักขณิกกัมมปัจจัย”

เป็นกัมมปัจจัยที่ทำให้ผลคือวิบากจิตและเจตสิก และกัมมชรูปเกิดขึ้นในภายหลัง เมื่อเจตนาซึ่งเป็นกรรมนั้นดับแล้ว

เพราะฉะนั้นสำหรับนานักขณิกกัมมปัจจัย ก็ได้แก่ เจตนาในกุศลจิตและในอกุศลจิตเท่านั้น ไม่ใช่เจตนาในจิตซึ่งเป็นวิบาก หรือเจตนาในจิตซึ่งเป็นกิริยา

ถ้าเจตนาในจิตซึ่งเป็นวิบากหรือเจตนาในจิตที่เป็นกิริยาแล้ว ต้องเป็นสหชาตกัมมปัจจัย

แต่ถ้าเป็นเจตนาในกุศลจิตและอกุศลจิตแล้ว ต้องเป็นนานักขณิกกัมมปัจจัยเพราะเหตุว่าเมื่อจิตและเจตนาเจตสิกอื่น ๆ นั้นดับไปแล้วก็เป็นปัจจัยให้วิบากจิตและเจตสิกเกิดขึ้นในภายหลัง ต่างขณะกัน ไม่ใช่ในขณะเดียวกัน