วิปากปัจจัย

ปัจจัยที่คู่กับ“กัมมปัจจัย”คือ“วิปากปัจจัย”ภาษาไทยใช้คำว่า“วิบาก” แต่ภาษาบาลี คือ“วิปาก”หมายความถึงนามขันธ์ ได้แก่ จิตและเจตสิกซึ่งเกิดขึ้นเป็นผลของกุศลกรรมและอกุศลกรรม

เพราะฉะนั้นต้องแยกเหตุและผล กุศลและอกุศล หรือเจตนาในกุศลและอกุศลเป็นเหตุทำให้เกิดนามธรรมคือ จิตและเจตสิกซึ่งเป็นวิบากในภายหลัง หลังจากที่กุศลกรรมและอกุศลกรรมนั้นดับไปแล้ว