ภัยของมโนสัญเจตนาหารอุปมาเหมือนการถูกฉุดเข้าสู่หลุมถ่านเพลิง

ในจิตดวงเดียวซึ่งเป็นนามธรรมซึ่งเกิดดับอย่างรวดเร็ว พระผู้มีพระภาคทรงแสดงอาหารปัจจัยไว้ ๓ อย่าง

เช่นเดียวกับในรูปกลุ่มหนึ่ง แม้ว่าจะเป็นรูปกลุ่มที่เล็กที่สุดก็ตาม ในรูปกลุ่มนั้น ต้องมีอาหารรูป คือ โอชะรวมอยู่ด้วย ๑ รูปเพราะฉะนั้นในจิตดวงหนึ่งซึ่งมีเจตสิกหลายดวงแต่ว่าที่เป็นอาหารปัจจัยนั้นมี ๓

ข้ออุปมาที่แสดงโทษภัยของมโนสัญเจตนาหาร ข้อความในปปัญจสูทนีอุปมาว่า พระผู้มีพระภาคทรงแสดงธรรมเปรียบด้วยหลุมถ่านเพลิง ซึ่งมีข้อความอธิบายว่า

ส่วนในข้อเปรียบกับหลุมถ่านเพลิงมีเนื้อความว่าภพ ๓ เปรียบเหมือนหลุมถ่านเพลิง อันหมายความว่าเป็นที่เร่าร้อนใหญ่ บุรุษ ๒ คนที่จับบุรุษคนหนึ่งข้างละแขนดึงเข้าไปในหลุมถ่านเพลิงนั้นฉันใด มโนสัญเจตนาก็ฉันนั้น โดยหมายความว่าฉุดเข้าไปในภพทั้ง ๓

เพราะฉะนั้นภิกษุใดเห็นมโนสัญเจตนาหารว่า เป็นเหมือนบุรุษที่ฉุดเข้าไปในหลุมถ่านเพลิงอย่างนั้น ภิกษุนั้นก็ครอบงำความยินดีในมโนสัญเจตนาหารนั้นได้ อันนี้เป็นการประกอบเนื้อความในข้อเปรียบกับหลุมถ่านเพลิง

การมาสู่โลกนี้ของท่านผู้ฟังทุกท่าน มีใครฉุดมาหรือเปล่า ? ไม่มี ใครพามา ? มโนสัญเจตนาหารซึ่งเป็นกรรมเป็นเจตนาเจตสิก ซึ่งกระทำกิจห้สำเร็จลงไปเป็นกุศลกรรมทำให้เกิดในสุคติภูมิ แต่ทรงอุปมาว่า

บุรุษ ๒ คนที่จับบุรุษคนหนึ่งข้างละแขน ดึงเข้าไปในหลุมถ่านเพลิง ไม่ได้พาไปในที่ ๆ สบายเลยใช่ไหม ? หลุมถ่านเพลิง ไม่ว่าจะเป็นภพไหนก็ตาม ไม่ว่าจะเป็นกามภพมนุษย์สวรรค์หรือว่านรกเปรตอสุรกาย สัตว์เดรัจฉานหรือว่ารูปพรหมก็ตาม อรูปพรหมก็ตาม พระผู้มีพระภาคเปรียบเหมือนหลุมถ่านเพลิง เพราะเหตุว่านำมาซึ่งความเร่าร้อน การเกิดขึ้นและดับไป