คำถามเกี่ยวกับอิริยาบถบรรพ

ผู้ฟัง ปัญหานี้ไม่ใช่ปัญหาใหม่ เป็นปัญหาเก่าๆ ที่ยังทำความกระจ่างชัดให้ผมไม่ได้ เกี่ยวกับอิริยาบถยืน เดิน นั่ง นอน ทั้ง ๔ อิริยาบถนี้ท่านอาจารย์ก็ได้อธิบายให้ทราบแล้วว่า ในขณะที่กำลังนั่ง มีรูปมีนามใดปรากฏขึ้นทางทวารทั้ง ๖ บ้าง ผมก็พอเข้าใจในเรื่องนี้ แต่พอมาดูในอิริยาบถบรรพเข้า ก็อดคลางแคลงไม่ได้ว่า ไฉนพระพุทธองค์จึงทรงบัญญัติว่า เมื่อเดินอยู่ก็ดี ยืนอยู่ก็ดี นั่งอยู่ก็ดี นอนอยู่ก็ดี ก็รู้ชัดว่า เราเดิน เรายืน เรานั่ง เรานอน คล้ายๆ กับว่า ท่านจะให้รู้ว่ากำลังเดิน กำลังยืน กำลังนั่ง กำลังนอนอย่างนี้ นี่ประการหนึ่ง และในอิริยาบถบรรพนี้เอง ท่านก็บอกไว้ในตอนท้ายว่า

อนึ่ง เมื่อเธอนั้นเป็นผู้ตั้งกายไว้แล้วอย่างใดๆ จะตั้งกายไว้ในอิริยาบถใดๆ ก็ตาม ก็ย่อมรู้ชัดอาการกายนั้นอย่างนั้นๆ

คำว่า อาการกายนี้ สงสัยว่า อาการกายนี้จะเป็นอย่างไร จะเป็นว่า ยืน เดิน นั่ง นอน นี้เป็นอาการของกาย หรือว่า อาการกายจะมีอย่างอื่นนอกจากนี้ นี่เป็นจุดหนึ่งที่ผมยังไม่เข้าใจชัด ท่านอาจารย์ช่วยกรุณาชี้ให้ชัดลงไปด้วย

ท่านอาจารย์ สำหรับอิริยาปถบรรพก็ดี สัมปชัญญบรรพก็ดี ก็เป็นสิ่งที่จะต้องมีสติระลึกรู้ลักษณะของรูปที่ปรากฏที่กาย เพราะเหตุว่าผู้เจริญสติปัฏฐานเป็นผู้ที่พิจารณาเห็นกายในกาย และการเห็นกายในกายต้องตรงตามลักษณะอาการของกายด้วย ไม่ว่าจะเป็นอานาปานบรรพ ลมหายใจเป็นรูปเป็นส่วนหนึ่งของกาย ผู้ที่เจริญสติปัญญาระลึกพิจารณารู้ว่าสภาพของกายที่เป็นลมหายใจนั้นมีลักษณะอย่างไร ไม่ใช่ว่ายังติดว่าเป็นลมหายใจอยู่ เวลาที่เป็นอิริยาปถบรรพ สัมปชัญญบรรพ ปฏิกูลมนสิการบรรพคือส่วนต่างๆ ของกายที่มีอยู่ เห็นอยู่ ปรากฏ ถูกต้องสัมผัสกระทบทุกวันๆ ก็ขอให้เป็นสิ่งที่ให้สติระลึกรู้ลักษณะของกายตามความเป็นจริง ไม่ใช่ว่ายังคงเป็นส่วน เป็นคำบัญญัติที่ว่าเป็นผม เป็นขน เป็นเล็บ เป็นฟัน เป็นหนัง โดยนัยของสมถภาวนา ถ้าเป็นอย่างนั้น แต่การเจริญสติปัฏฐานเพื่อให้ปัญญารู้ชัด พิจารณาเห็นกายในกาย ลักษณะของกายส่วนใดเป็นอย่างไร ปัญญารู้ชัดในลักษณะของกายตามความเป็นจริง ก็ไม่มีคำที่น่าสงสัยใช่ไหม ไม่ว่าจะเป็นอิริยาปถบรรพ กำลังยืน มีสติ รู้สึกตัว พิจารณาเห็นกายในกาย กายปรากฏมีลักษณะอย่างไร ขณะที่กำลังยืนอยู่พิจารณาเห็นกายในกาย ที่กายมีลักษณะอย่างไร ปัญญาก็ต้องรู้ชัดในอาการ ในลักษณะของกายนั้น และที่กายในขณะนี้ ทุกท่านกำลังนั่ง มีลักษณะอะไรปรากฏ ขอให้บอกลักษณะ กำลังนั่งเป็นผู้มีสติสัมปชัญญะ รู้ที่กาย แล้วก็รู้กาย พิจารณาเห็นกายเป็นกายตามความเป็นจริงด้วย ลักษณะอะไรกำลังปรากฏที่กาย มีหลายอย่าง เย็นมีไหม มี เห็นกายในกายถูกต้องไหม ถ้าขณะที่สติกำลังระลึกรู้ลักษณะที่เย็น ที่ว่าเป็นกายไม่ใช่ตัวตนก็เพราะเหตุว่าเป็นรูปชนิดหนึ่งใน ๒๘ รูป เย็นเป็นมหาภูตรูปหนึ่งในมหาภูตรูป ๔ เป็นสิ่งที่มีจริงทรงแสดงไว้โดยละเอียดในลักษณะของรูป ๒๘ รูป เป็นสิ่งที่พิสูจน์ได้ประจักษ์ได้ว่าทางกายนั้นรู้อะไร ก็เห็นรูปที่กายตามความเป็นจริง เห็นกายเป็นกาย ไม่ใช่เห็นเวทนา ไม่ใช่เห็นส่วนที่เป็นนามธรรม แล้วที่จะเห็น เห็นที่ไหน ก็เห็นที่กายนี่แหละ ในขณะไหน ถ้านั่งอยู่ก็เห็นในขณะที่นั่ง ถ้ายืนอยู่ก็เห็นกายในกายในขณะที่ยืนอยู่