ไม่มีตัวตนที่น้อม แต่น้อมโดยสังขารขันธ์
ซึ่งคราวก่อนก็มีผู้ที่ถามว่าแล้วจะน้อมไปอย่างไร จริงๆ แล้วไม่มีตัวตนที่น้อม จากการที่ไม่เคยฟังเลย แล้วก็ได้เริ่มฟัง ได้เริ่มเข้าใจ กำลังน้อมโดยสังขารขันธ์ ที่ไม่ใช่เรา อุปมาเหมือนกับอีกฝั่งหนึ่งของมหาสมุทรสุดสายตาเลย แล้วเรากำลังอยู่ฝั่งนี้ จะข้ามไปสู่ฝั่งโน้นอย่างไร นี่คือการน้อมจากการที่อยู่ฝั่งนี้อย่างเพลิดเพลินในสังสารวัฏฏ์มานาน ไม่เคยคิด ไม่เคยรู้ว่าจะต้องมีการเข้าใจสภาพธรรมตามความเป็นจริง มีผู้ที่รู้ และเข้าใจถูกต้องในสิ่งที่ปรากฏในชีวิตประจำวันจริงๆ อย่างละเอียด อย่างประจักษ์แจ้ง และมีพระมหากรุณาที่จะทรงแสดงให้บุคคลอื่นซึ่งยังมืดอยู่ในอีกฝั่งหนึ่งสามารถที่จะค่อยๆ เห็นถูก เข้าใจถูก หรือแม้คิดถูก
ความคิดของแต่ละคนถ้าเป็นอกุศลขณะนั้นไม่ถูกแน่ แต่ว่าความคิดก็เป็นสิ่งที่ห้ามไม่ได้ แล้วจะรู้ได้อย่างไรว่าคิดถูก หรือคิดผิด ถ้าขณะใดที่เป็นกุศลจิตคิด ขณะนั้นถูกแน่ แต่ถ้าไม่ใช่กุศล ความคิดขณะนั้นต้องผิด จะถูกไม่ได้ในเมื่อเป็นอกุศล เพราะฉะนั้น แม้แต่เพียงความจริงของชีวิตว่าวันหนึ่งๆ ว่าเราคิดถูกมาก หรือน้อย ยังไม่ต้องไปถึงฝั่งโน้นที่แสนไกล เพียงแต่อยู่ฝั่งนี้แล้วก็เริ่มที่จะเข้าใจสภาพธรรมตามความเป็นจริง จะเห็นได้ว่าถ้าไม่อาศัยพระธรรม อย่างไรๆ ใครก็คิดถูกเรื่องของสภาพธรรมที่กำลังปรากฏไม่ได้เลย
เพราะฉะนั้น การศึกษาทั้งหมดก็จะต้องให้รู้จักตัวเองตามความเป็นจริงว่า สติปัญญาจากความเป็นผู้ที่หนาแน่นด้วยความไม่รู้ แล้วก็มาได้ยินได้ฟังบ้าง ความรู้ความเข้าใจของเรามากน้อยแค่ไหน ซึ่งจะต้องอบรมไป และจะรู้ว่าแม้เพียงความคิดยังไม่ต้องเป็นสติสัมปชัญญะ ยังไม่ต้องเป็นสติปัฏฐานที่จะค่อยๆ ไปถึงอีกฝั่งหนึ่ง
เพียงแค่ความคิดถูกก็ไม่ได้อยู่ในอำนาจบังคับบัญชา แต่ว่าเราจะเห็นได้ว่าก่อนนี้เราเคยคิดเป็นอกุศลมากเลย แต่ทำไมบางวันเราคิดถูกว่าพระธรรมมีประโยชน์ และสิ่งที่กำลังปรากฏเป็นสิ่งที่พระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงตรัสรู้ และทรงแสดงเพื่ออนุเคราะห์ให้คนที่ได้ยินได้ฟังได้พิจารณาในความลึกซึ้ง ในความละเอียดจนกระทั่งมีความเห็นถูกขึ้น แต่ก็จะต้องค่อยๆ เป็นค่อยๆ ไป ตั้งแต่ความคิดถูกที่จะเห็นประโยชน์ และมีความอดทนที่รู้ว่าไม่ใช่สิ่งง่ายๆ เลย เช่น แม้แต่คำว่า "ธรรม" ได้ยินได้ฟังว่าสิ่งที่ปรากฏทางตาขณะนี้เป็นธรรมกำลังปรากฏ แต่เป็นปรมัตถธรรม หรือว่าเป็นสัตว์เป็นบุคคล
ที่มา ...