ฌานปัจจัย ได้แก่ สภาพธรรมที่เผาปฏิปักษ์ธรรม

เพราะฉะนั้นแม้ว่าในฌานปัจจัยที่ได้กล่าวถึงในคราวก่อนว่าสภาพธรรมที่เป็นฌานคือสภาพธรรมที่เพ่งอารมณ์หรือเผาปฏิปักษ์ธรรมมี ๗คือวิตก ๑เป็นวิตกเจตสิกวิจารเจตสิกปีติเจตสิก ๑โสมนัสเวทนา ๑โทมนัสเวทนา ๑อุเบกขาเวทนา ๑เอกัคคตาเจตสิก ๑รวม ๗ นี้เป็นฌานปัจจัยเวทนาก็เป็นฌานปัจจัยเพราะเหตุว่าเวลาที่เวทนาเกิดนี้รู้สึกอย่างไรสำคัญไหมคะ โทมนัสเกิดไม่พอใจเลยเดือดร้อนเผาความสุขทั้งหมดที่มี จะมีทรัพย์สมบัติมากมายสักเท่าไรก็ตาม ไม่ช่วยให้ความรู้สึกนั้นเป็นสุขได้ขณะที่โทมนัสเวทนาเกิด

เพราะฉะนั้นลักษณะสภาพของโทมนัสเวทนาเป็นฌานปัจจัย ใครจะรู้หรือไม่รู้ก็ตาม เวลาที่โทมนัสเวทนาเกิดก็เป็นปัจจัยหนึ่งซึ่งเผาขณะนั้นเป็นฌาน เป็นฌานปัจจัยทำให้จิตซึ่งเกิดร่วมด้วยมีสภาพที่โทมนัสไม่เป็นสุขเผาไหม้เดือดร้อน

ถ้าเป็นโสมนัสเวทนาก็ตรงกันข้าม เวลาที่โสมนัสเวทนาเกิดเผาสภาพธรรมที่ตรงกันข้ามกับโสมนัสเวทนา กำลังเป็นทุกข์พอมีข่าวที่เป็นสุข โสมนัสเวทนาเกิดขึ้นหมดแล้วทุกข์ที่กำลังเป็นอยู่ก็หมดไป เพราะฉะนั้นเรื่องของเจตสิกนี้ก็เป็นเรื่องที่เกิดกับจิตแล้วก็เป็นเรื่องละเอียดที่จะทำให้จิตแต่ละประเภทมีกิจการงานหน้าที่ต่างๆ กันแม้แต่สันตีรณะที่เป็นอกุศลวิบากซึ่งประกอบด้วยเจตสิกมากกว่าเพียง ๗ ดวงคือ ประกอบด้วยวิตกเจตสิก วิจารเจตสิกซึ่งเป็นฌานปัจจัยจึงทำให้ทำกิจปฏิสนธิได้