ทบทวนปัจจัย - อธิปติปัจจัย

ต่อไปโดยอธิปติปัจจัยอธิปติมี ๒ อย่าง คือ สหชาตาธิปติปัจจัย ๑ อารัมมณาธิปติปัจจัย ๑สหชาตาธิปติปัจจัยหมายความถึงนามธรรมได้แก่ ฉันทะ ๑หรือวิริยะ ๑หรือจิตตะ ๑ หรือวิมังสา คือ ปัญญา ๑ เป็นสภาพธรรมที่เป็นใหญ่ในหมู่ของสหชาตธรรมซึ่งเกิดร่วมกัน เพราะเหตุว่าเวลาที่จิตขณะเกิดขึ้น ต้องประกอบด้วยสหชาตธรรม คือ เจตสิกซึ่งเป็นนามธรรมเกิดร่วมด้วยและในบรรดาสหชาตธรรมหรือสัมปยุตตธรรมซึ่งเกิดร่วมกันนั้นสภาพธรรมใดเป็นใหญ่ในขณะนั้น จะต้องเป็นสภาพธรรมหนึ่งสภาพธรรมใดใน ๔คือเพราะฉันทะเป็นใหญ่หรือว่าวิริยะเป็นใหญ่หรือจิตเป็นใหญ่ หรือว่าวิมังสาคือปัญญาเป็นใหญ่

แต่สำหรับโลภมูลจิต ไม่มีปัญญาเจตสิกเกิดร่วมด้วย เพราะฉะนั้นในขณะที่โลภมูลจิตเกิดขึ้นครั้งหนึ่ง ๆ แล้วแต่ว่าจะมีฉันทะเป็นอธิบดี หรือว่ามีวิริยะเป็นอธิบดี หรือมีจิตเป็นอธิบดี แต่ว่าจะไม่มีวิมังสะคือปัญญา เพราะเหตุว่าปัญญาเป็นโสภณธรรม

พอที่จะสังเกตได้ไหมโลภะในวันหนึ่ง ๆ ซึ่งมีมากเหลือเกินไม่มีใครจะกล่าวได้ว่าวันนี้ไม่มีโลภะ แต่ว่าโลภะมากทั้งทางตาทางหู ทางจมูก ทางลิ้น ทางกายทางใจแต่ถ้าจะเริ่มพิจารณาลักษณะของโลภะที่เกิดจะเป็นประโยชน์มาก ที่จะสามารถรู้ได้ว่าในขณะที่โลภะนั้นกำลังเกิดขึ้นปรากฏ มีฉันทะหรือวิริยะหรือจิตตะเป็นอธิบดีซึ่งคนอื่นไม่สามารถที่จะบอกได้เลย นอกจากสติที่ระลึกสภาพของธรรมที่กำลังปรากฏในขณะนั้น

พอที่จะมีตัวอย่างไหมสำหรับท่านผู้ฟังเองว่าขณะไหนมีฉันทะเป็นอธิบดีขณะไหนมีวิริยะเป็นอธิบดี หรือว่าขณะไหนมีจิตตะเป็นอธิบดี

ถาม ขณะที่ไตร่ตรองเหตุผลจากธรรมนี้ก็เป็นมีจิตเป็นใหญ่ใช่ไหมครับ ?

ท่านอาจารย์ ขณะนั้นไม่ใช่โลภมูลจิต

ผู้ฟัง ครับ ไตร่ตรองเหตุผล ตามที่ฟัง

ท่านอาจารย์ ขณะนั้นต้องเป็นมหากุศล

เคยจำเป็นจะต้องทำอะไรซึ่งไม่ค่อยชอบเลย แต่ก็ทำบ้างไหม ขณะนั้นอะไรเป็นอธิบดี ฉันทะหรือเปล่า ?ไม่ใช่แน่อะไรเป็นอธิบดี ?ถ้าต้องอาศัยความเพียรวิริยะอย่างถ้ามีปมเชือกอยากจะตัดหรือว่าอยากจะแก้ ? ทำอะไรจะง่ายกว่ากันแต่ทีนี้ถ้าเกิดเพียรที่จะแก้ ขณะนั้นไม่ใช่มหากุศลแน่ใช่ไหม ?เพราะฉะนั้นในขณะที่กำลังพยายามที่จะแก้ปมนั้น ก็เป็นโลภมูลจิตที่มีวิริยะเป็นอธิบดีแต่ในขณะนี้กำลังกล่าวถึงโลภมูลจิตดวงที่ ๑ทิฏฐิคตสัมปยุตต์ไม่ใช่กล่าวถึงโลภมูลจิตทิฏฐิคตวิปยุตต์ในขณะนั้นที่กำลังแก้ปมเชือกด้วยวิริยะก็ควรที่จะเป็นโลภทิฏฐิคตวิปยุตต์มากกว่า

แต่ถ้าเป็นการกระทำที่จะต้องทำ เพราะมีทิฏฐิเกิดร่วมด้วยมีความยากลำบากที่จะต้องทำตามความเห็นผิดนั้นๆ ในขณะนั้นก็สามารถจะพิจาณาได้อีกว่าเพราะฉันทะหรือเพราะวิริยะเป็นอธิบดีนี่ก็ถ้าเป็นผู้ที่มีปกติอบรมเจริญสติปัฏฐานนี้ย่อมสามารถที่จะระลึกลักษณะของสภาพธรรมที่เกิดขึ้นปรากฏในวันหนึ่ง ๆ ตามความเป็นจริงได้