ต่างๆ กันไปหลากหลายตามการสะสม

ผู้ฟัง ในกรณีที่ดำเนินชีวิตในลักษณะทางเสื่อมที่เราเรียน ที่เราสนทนากัน บุคคลที่ดำเนินชีวิตไปในทางเสื่อม ซึ่งบางคนบอกว่ารู้ว่าไม่ดีแต่จะทำ หมายความว่าบุคคลนั้นไม่สะสมสิ่งที่ดีมาอย่างนั้น หรือไม่

ท่านอาจารย์ ถ้าเราเอาสัตว์ บุคคลออก เหลือแต่จิต จิตแต่ละขณะมาได้อย่างไรที่จะเกิดขึ้นเป็นอย่างนี้ ในขณะนี้ ต่างๆ กันไปหลากหลายตามการสะสมทั้งนั้น เพราะฉะนั้นจะไปให้คนนี้ไม่คิดอย่างนี้ และให้คนนั้นคิดอย่างนี้ก็ไม่ได้ เพราะฉะนั้นแต่ละคนมีตนเป็นที่พึ่ง แต่ตนที่นี่ไม่ใช่อกุศล แต่ต้องเป็นสติสัมปชัญญะ เป็นปัญญา จึงสามารถที่จะเป็นที่พึ่งออกจากความไม่รู้ได้ ถ้าบอกว่าออกจากสังสารวัฏฏ์ บางคนก็ไม่อยากออก เพลินดี ก็อยู่ไป ไม่เห็นลำบาก เจ็บไข้ได้ป่วยบ้างนิดๆ หน่อยๆ ก็สนุกไปบ้างนิดๆ หน่อยๆ ก็อยู่ได้ไปวันๆ หนึ่ง แต่ไม่รู้ว่าขณะนั้นไม่ได้ออกจากอวิชชาเลย เต็มไปด้วยอวิชชา ความไม่รู้ และยังชอบที่จะเป็นอย่างนั้น แต่คนที่ได้ฟังธรรมแล้ว และมีการสะสมที่จะพิจารณาให้เกิดความเข้าใจ เพราะฉะนั้นทั้งหมดที่สำคัญที่สุดคือความเข้าใจถูก ทำให้เกิดความคิดที่ถูก ถ้าไม่มีความเข้าใจเลย จะอาศัยอะไรให้มีความคิดถูกว่าอะไรดีควรอบรม อะไรไม่ดีไม่ควรอบรม ไม่ควรเจริญ ไม่ควรกระทำ