มหาสัจจกสูตร - อุปมาข้อที่ ๑ ไม้สดมียาง วางในน้ำ

พระองค์ก็ได้ทรงแสดงประวัติของพระองค์ในครั้งที่เป็นพระโพธิสัตว์ยังไม่ได้ตรัสรู้เป็นพระอรหันต์พระสัมมาสัมพุทธเจ้าว่า

พระองค์ทรงศึกษากับอาฬารดาบสกับอุทกดาบสแต่ก็รู้ว่านั่นไม่ใช่ทาง เพราะฉะนั้นจึงเสด็จจารึกไปถึงอุรุเวลาเสนานิคม ครั้งนั้นอุปมา ๓ ข้ออันไม่น่าอัศจรรย์ พระองค์ไม่เคยได้ยินมาในการก่อนมาปรากฏแจ่มแจ้งแก่พระองค์ พระดำริในขณะทรงแสวงหาทางตรัสรู้ มี ๓ ข้อ

อุปมาข้อ ๑ ว่า เปรียบเหมือนไม้สดมียางที่เขาวางไว้ในน้ำ. บุรุษถือเอาไม้สีไฟมาสีเข้าด้วยหวังว่า เราจักให้ไฟเกิดปรากฏขึ้น. ไฟก็ไม่ปรากฏ เป็นเพราะไม้สดนั้นมียางทั้งเขาวางไว้ในน้ำ บุรุษนั้นก็มีแต่ความเหน็ดเหนื่อยลำบากเปล่า. ฉันนั้นเหมือนกันแล สมณะหรือพราหมณ์เหล่าใดเหล่าหนึ่งยังไม่หลีกออกจากกามด้วยกาย ยังมีความพอใจ ความรักใคร่ ความหลง ความกระหาย และความกระวนกระวายเพราะกาม ในกามทั้งหลายยังมิได้ละ และมิได้ระงับคืนเสียด้วยดีในภายใน. สมณะหรือพราหมณ์ผู้เจริญเหล่านั้น แม้เสวยทุกขเวทนาที่กล้า หยาบ เผ็ดร้อน อันเกิดขึ้นเพราะความเพียรก็ดี หรือไม่ได้เสวยทุกขเวทนาเช่นนั้นก็ดี ก็เป็นผู้ไม่ควรเพื่อรู้ เพื่อเห็น เพื่อความตรัสรู้ดีอันประเสริฐ. นี้แลอุปมาข้อที่ ๑

ไม่เคยดำริเลยที่จะพิจารณาระลึกรู้ลักษณะของนาม และรูปที่สงบจากกิเลส ดับความไม่รู้ ดับอวิชชา ดับความเห็นผิด ดับความสงสัยให้หมดสิ้นไปเป็นสมุจเฉท ไม้สดมียางมีมากหรือมีน้อย เพลิดเพลินไป ไม่รู้ว่าสภาพที่กำลังปรากฏนั้น ไม่ใช่ตัวตนไม่ใช่สัตว์ไม่ใช่บุคคล ซึ่งถ้าจะระลึกบ่อยๆ เนืองๆ ก็สามารถที่จะรู้ชัดได้ แต่ว่าก็ยังมีบุคคลที่เพลิดเพลินอย่างนี้มาก ก็เป็นประเภทไม้สดมียาง ทั้งวางอยู่ในน้ำด้วย