ญาตปริญญาเป็นไฉน

ข้อความต่อไปอธิบายว่า

ญาตปริญญาเป็นไฉน นรชนย่อมรู้ชัด คือ ย่อมรู้ ย่อมเห็นตัณหาว่า นี้รูปตัณหา นี้สัททตัณหา นี้คันธตัณหา นี้รสตัณหา นี้โผฏฐัพพตัณหา นี้ธัมมตัณหา นี้ชื่อว่า ญาตปริญญา

ถ้าไม่เจริญสติจะรู้ถึงอย่างนี้ไหม ทางตาเป็นรูปตัณหา ทางหูเป็นสัททตัณหา ทางจมูกเป็นคันธตัณหา ทางลิ้นเป็นรสตัณหา ทางกายเป็นโผฏฐัพพตัณหา ทางใจในขณะที่มีความต้องการ พอใจ จดจ้อง ยินดีเกิดขึ้นก็เป็นธัมมตัณหา ถ้าไม่เจริญสติในขณะนั้น จะไม่รู้สภาพลักษณะของตัณหาที่มีอยู่ในขณะนั้นเลย

เสียงก็ไม่น่าวิจิตรมากถึงอย่างนี้ มนุษย์ในโลกมีเท่าไรเสียงก็มีเท่านั้น ความวิจิตรของสัททะ จำได้ทันทีว่าเป็นใครเวลาที่ได้ยินเสียง เพราะฉะนั้น สัททตัณหานี้จะเป็นอย่างไร เสียงนั้นชอบ เสียงนี้ก็พอใจ เสียงดนตรีตั้งกี่ชนิด วิจิตรไปต่างๆ ตัณหาก็แผ่ซ่านไปหมดทั้งรูปตัณหา สีสันวรรณะต่างๆ ในสีทั้งหลายก็ชอบ สีของวัตถุสิ่งนั้น สีของวัตถุสิ่งนี้

ทางหู สัททะก็วิจิตรไปมากมายตามเสียงของบุคคลในโลก ตามเสียงของเครื่องดนตรี ตามเสียงนานาชนิด ตัณหาก็ซ่านไปในสัททะทั้งหลายอีก

กลิ่นก็แสนวิจิตร รสก็วิจิตร กายก็วิจิตร ผู้เจริญสติทราบได้ถึงลักษณะของตัณหา แต่ที่จะรู้ชัดได้นั้นก็เป็นญาตปริญญา