เหตุมีจริงๆ เป็นปรมัตถ์อะไร
ถ้าได้ยินคำว่าเหตุเข้าใจว่าอย่างไร เหตุมี หรือไม่ เหตุมี เป็นปรมัตถ์อะไร เป็นเจตสิก เพราะว่าจิตล้วนๆ เป็นปัณฑระ สภาพของจิตนั้นจะชั่วจะดีจะเลวอะไรไม่ได้ทั้งสิ้น แต่ขณะนี้ ยังไม่ได้กล่าวถึงเจตสิกที่เกิดร่วมด้วย กล่าวถึงสภาพของจิตล้วนๆ ให้เข้าใจว่า คือสภาพที่เป็นใหญ่ในการรู้อารมณ์ เพราะฉะนั้นเมื่อมีเหตุจริงๆ ก็ต้องรู้ว่าได้แก่ปรมัตถ์ใด ได้แก่เจตสิกปรมัตถ์ ปรมัตถธรรมมี ๔ จิต เจตสิก รูป นิพพาน เหตุเป็นจิตได้ หรือไม่ ไม่ได้ เหตุเป็นเจตสิกได้ หรือไม่ ได้ เหตุเป็นรูปได้ หรือไม่ ไม่ได้ เหตุเป็นนิพพานได้ หรือไม่ ไม่ได้ สภาพธรรมไม่เปลี่ยน สภาพธรรมที่เป็นเหตุต้องเป็นเจตสิกเท่านั้น เพราะฉะนั้นโลภะเป็นเจตสิก โทสะเป็นเจตสิก โมหะเป็นเจตสิก ทั้ง ๓ เจตสิกเป็นเจตสิกฝ่ายไม่ดี อโลภะเป็นเจตสิก อโทสะเป็นเจตสิก อโมหะเป็นเจตสิก เป็นอื่นไม่ได้ เพราะฉะนั้นเหตุเป็นนิพพานได้ หรือไม่ ไม่ได้แน่นอน เป็นจิตได้ หรือไม่ ไม่ได้ เป็นรูปได้ หรือไม่ ไม่ได้ เป็นเจตสิกอื่นนอกจากเจตสิก ๖ นี้ได้ หรือไม่ ก็ไม่ได้ นี้คือการที่เราจะเข้าใจจริงๆ ว่า เจตสิกที่เป็นเหตุมีเพียง ๖ ประการเท่านั้น เพราะฉะนั้น เจตสิกอื่น เช่น ผัสสเจตสิก เวทนาเจตสิก เป็นเหตุไม่ได้ ถ้ากล่าวถึงเหตุ ๖ ก็คือเจตสิก ๖ จิตที่มีเหตุเจตสิกเกิดร่วมด้วยใช้คำว่า “สเหตุกจิต” จิตที่ไม่มีเหตุเจตสิกเกิดร่วมด้วย ใช้คำว่า “อเหตุกจิต” นี้เป็นพื้นฐานที่ต่อไปจะทราบว่าจิตใดเป็นอเหตุกะ และก็จิตใดเป็นสเหตุกะ เพราะฉะนั้นถ้าเข้าใจแล้วว่าเหตุต้องเป็นเจตสิกเท่านั้นได้แก่เจตสิก ๖
เจตสิกทั้งหมดมี ๕๒ เจตสิก ที่ไม่ใช่เหตุมีเท่าไร คิดเลขนิดหน่อย บางคนอาจจะชอบคิด แต่ตอนนี้ให้คิด คนที่ชอบคิดก็ให้คิด เจตสิกที่ไม่ใช่เหตุมีเท่าไร เจตสิกทั้งหมดมี ๕๒ เจตสิกที่เป็นเหตุมี ๖ เพราะฉะนั้นเจตสิกที่ไม่ใช่เหตุ ไม่เป็นเหตุมีเท่าไหร่ ๔๖ คนอื่นบอก ๔๐ ถูก หรือไม่ ไม่ได้ จะมี ๔๒, ๔๕, ๔๘ ไม่ได้ทั้งหมด เพราะว่าธรรมต้องเป็นธรรม เพราะฉะนั้นจะได้รู้คำใหม่อีกคำหนึ่ง คือเจตสิกที่เป็นเหตุ และสภาพธรรมอื่นที่ไม่ใช่เหตุ เช่น จิตทั้งหมดเมื่อไม่ใช่เหตุ ภาษาบาลีใช้คำว่า “นเหตุ” หรือ (นะ + เห +ตุ) เพราะฉะนั้น คำว่า "เหตุ" (เห + ตุ) คือเหตุ ๖ ได้แก่เจตสิก ๖ และ คำว่า นเหตุ (นะ + เห +ตุ) ได้แก่สภาพธรรมอื่นทั้งหมดที่ไม่ใช่เจตสิก ๖
ขอยกตัวอย่าง "นเหตุ" ว่า ได้แก่อะไรบ้าง เช่น เวทนาเจตสิก อะไรๆ ก็ตามที่ไม่ใช่เหตุ ไม่ใช่เจตสิก ๖ เป็น นเหตุ ในภาษาบาลี อะไรเป็นนเหตุบ้าง รูปเป็นนเหตุ ศรัทธาก็ไม่ใช่เหตุ เป็นนเหตุ ส่วน รูป จิต เจตสิก ที่ไม่มีเหตุเกิดร่วมด้วย เป็นอเหตุกะทั้งหมด
ที่มา ...