เจตสิกอื่นที่ไม่ใช่เหตุที่เกิดกับโมหมูลจิตเป็นสเหตุก -พฐ.58
ผู้ฟัง กล่าวถึงเจตนาเจตสิกจะรวมถึงเจตสิก ๗ ดวงที่เกิดร่วมกับจิตด้วย หรือไม่
ท่านอาจารย์ ไม่ว่าเจตสิกจะมีจำนวนเท่าไรก็ตาม ที่เกิดกับจิตใดก็ตาม แล้วก็มีเจตสิกที่เป็นเหตุเกิดร่วมด้วย จิต และเจตสิกอื่นที่ไม่ใช่เหตุก็จะต้องมีเหตุนั้นเกิดด้วย ไม่ใช่แยกเหตุออกไปต่างหาก เพราะว่าโมหเจตสิก เวทนาเจตสิก สัญญาเจตสิก เอกัคคตาเจตสิกเกิดร่วมกับจิตทั้งหมด เพราะฉะนั้นสำหรับตัวจิตนี้เป็นสเหตุกะ เพราะมีโมหเจตสิกเกิดร่วมด้วย แต่เวลากล่าวถึงเจตสิกอื่น ก็มีเจตสิกที่เป็นเหตุเกิดร่วมด้วยเหมือนกัน เพราะฉะนั้นเจตสิกอื่นที่เกิดกับจิตที่มีเหตุเกิดร่วมด้วยก็ต้องเป็นสเหตุกะ หรือถ้าแยกเฉพาะเจตสิกคือไม่กล่าวถึงจิตใดๆ เจตสิกใดก็ตามที่มีเหตุ ๖ เกิดร่วมด้วย เจตสิกนั้นก็เป็นสเหตุกะ เพราะฉะนั้นถ้าพิจารณาถึงเจตสิกอื่นๆ เจตสิกทั้งหมดที่เกิดกับอกุศลจิตคือโมหมูลจิต
พิจารณาถึงเจตสิกทั้งหมดที่เกิดกับโมหมูลจิต ก็จะดูว่าเจตสิกอื่นๆ ที่ไม่ใช่เหตุเกิดร่วมกับเหตุ และตัวเหตุก็เกิดร่วมกับเจตสิกอื่น แต่ว่าตัวเหตุคือโมหะเหตุ เพราะเหตุว่าโมหมูลจิตมีเหตุเกิดร่วมด้วยเพียงเหตุเดียว ไม่มีโลภเจตสิก ไม่มีโทสเจตสิกเกิดร่วมด้วย เพราะฉะนั้นโมหมูลจิตก็จะมีโมหเหตุเพียงเหตุเดียวเรียกว่าเอกเหตุ เพราะฉะนั้นโมหเจตสิกที่เกิดกับโมหมูลจิตจะไม่มีเหตุอื่นมาเกิดร่วมด้วย โมหเจตสิกเป็นเหตุเดียวที่เกิดกับจิตนั้นเป็นโมหมูลจิต เพราะว่ามีเหตุๆ เดียว เพราะฉะนั้นตัวโมหเจตสิกเป็นอเหตุกะ เพราะว่าเจตสิกใดๆ ก็ตามที่ไม่มีเหตุเกิดร่วมด้วย เจตสิกนั้นเป็นอเหตุกะ เมื่อโมหเจตสิกที่เกิดกับโมหมูลจิต ไม่มีเจตสิกที่เป็นเหตุเกิดร่วมด้วย โมหเจตสิกนั้นจึงเป็นอเหตุกะ แต่ถ้าเป็นเจตสิกอื่น เช่น ผัสสะ เวทนา สัญญา เจตนา เอกัคคตา ชีวิตตินทรีย์ มนสิการ เจตสิกอื่นที่ไม่ใช่เหตุมีโมหเจตสิกเกิดร่วมด้วยในขณะที่โมหมูลจิตเกิด เพราะฉะนั้นเจตสิกอื่นเป็นสเหตุกะ เพราะเหตุว่ามีโมหเจตสิกเกิดร่วมด้วย คือแยกจิตกับเจตสิก
ที่มา ...