ธรรมชาติที่ชื่อว่าปัณฑระ

ที่ชื่อว่า “ปัณฑระ” เพราะความหมายว่า บริสุทธิ์ คำนี้ตรัสหมายเอา “ภวังคจิต”

เวลาที่ไม่มีการรู้อารมณ์ทางตา ทางหู ทางจมูก ทางลิ้น ทางกาย หรือคิดนึกทางใจเลย ดูเหมือนทุกท่านจิตบริสุทธิ์ ไม่ปรากฏว่าชอบ ไม่ปรากฏว่าชัง แต่เวลาที่มีการเห็นเกิดขึ้น ถึงจะรู้ว่า มีกิเลสมากน้อยแค่ไหนจากสิ่งที่ปรากฏทางตา เพราะเหตุว่าถ้าไม่มีการเห็น ไม่มีการได้ยิน ไม่มีการได้กลิ่น ไม่มีการลิ้มรส ไม่มีการรู้สิ่งกระทบสัมผัสทางกาย ไม่มีการคิดนึก จิตของทุกท่านเป็น “ปัณฑระ” บริสุทธิ์ เป็นภวังค์ ไม่ปรากฏความชอบ ความชังใด ๆ เลย แต่ขอให้อะไรปรากฏทางตาให้จิตเห็นเกิดขึ้นเถอะ เมื่อนั้นจะทราบได้ว่า ไม่บริสุทธิ์ เพราะเหตุว่ามีความชอบ ความติด ความพอใจในสิ่งที่เห็นบ้าง หรือว่ามีความชัง มีความไม่แช่มชื่น มีความไม่ชอบ มีความไม่พอใจในสิ่งที่ปรากฏทางตา เป็นปกติในชีวิตประจำวัน

เพราะฉะนั้นก็ไม่สะอาด ไม่บริสุทธิ์ในขณะที่ชอบ ในขณะที่ชัง เพราะเห็น เพราะได้ยิน เพราะได้กลิ่น เพราะลิ้มรส เพราะกระทบสัมผัส เพราะคิดนึก แต่เวลาที่จิตเป็นภวังค์ คือ ขณะที่ไม่เห็น ไม่ได้ยิน ไม่ได้กลิ่น ไม่ได้กระทบสัมผัส ไม่ได้คิดนึก ในขณะนั้นจะไม่ทราบเลยว่า มีกิเลสมาก เพราะเหตุว่าไม่มีการปรากฏ