ธรรมชาติที่ชื่อว่าวิญญาณ

ข้อความต่อไปมีว่า

ที่ชื่อว่า “วิญญาณ” เพราะรู้แจ้งอารมณ์

คือเป็นประธาน หรือว่าเป็นใหญ่ในการรู้ ซึ่งโดยศัพท์หมายความว่า ถึงก่อนในการรู้ โดยอรรถหมายความว่า เป็นประธาน หรือว่าเป็นหัวหน้า เป็นอินทรีย์ในการรู้

เวลานี้ทราบว่า ขณะที่เห็นนี้มีจิตและเจตสิกเกิดพร้อมกัน หรือว่าขณะที่ได้ยิน ขณะที่ได้กลิ่น ขณะที่ลิ้มรส ขณะที่รู้สิ่งกระทบสัมผัส ขณะที่คิดนึก ถ้าที่ใดมีจิตเกิดขึ้น ที่นั่นต้องมีเจตสิกเกิดร่วมด้วย จะมีแต่จิต โดยไม่มีเจตสิกไม่ได้เลย แต่ว่าจิตเป็นใหญ่ เป็นประธาน เป็นอินทรีย์ เป็นมนินทรีย์ในการรู้อารมณ์

ขณะที่กำลังเห็นเดี๋ยวนี้ ที่เห็นนั้นเป็นจิต เวลาเห็นแล้วจำได้ ใช่ไหมคะ หมายรู้ลักษณะของสิ่งที่ปรากฏ จิตไม่ใช่สภาพธรรมที่จำ ไม่ใช่สภาพธรรมที่หมายรู้ลักษณะของอารมณ์ที่ปรากฏ จิตเพียงเป็นใหญ่ เป็นประธาน เป็นอินทรีย์ในการรู้อารมณ์ที่ปรากฏ คือ ในการเห็นสิ่งที่ปรากฏทางตา หรือว่าในการได้ยินเสียงที่ปรากฏทางหู