จิตรู้แจ้งอารมณ์ที่ปรากฏต่างกันทางกาย

ทางกาย มีการกระทบสัมผัส ก็ยังรู้ถึงความต่างกัน ว่าเย็นลม หรือว่าเย็นน้ำ หรือว่าเย็นอากาศ หรือสิ่งที่กระทบสัมผัสนั้นเป็นผ้าไหม หรือว่าเป็นผ้าขนสัตว์

มีท่านผู้ฟังท่านหนึ่ง ซึ่งท่านก็เจริญสติปัฏฐานและได้เล่าให้ฟังว่า ท่านกำลังยืนอยู่ที่ถนน ก็เกิดระลึกถึงลักษณะที่แข็งที่ปรากฏ แล้วต่อไปก็คิดว่า นี่แข็งนี้เป็นถนน แล้วต่อไปก็คิดว่า แข็งนี้เป็นรองเท้า แล้วต่อไปก็คิดว่า แข็งนี้เป็นถุงเท้า

นี่เป็นความคิดนะคะ แต่ลักษณะจริง ๆ เป็นเพียงสภาพแข็ง ขณะที่แข็ง ลักษณะนั้นปรากฏ แต่มีปัจจัยให้เกิดคิดนึกขึ้น ซึ่งยับยั้งไม่ได้ แม้ความคิดก็เกิดขึ้นเพราะเหตุปัจจัย ที่จะคิดว่าแข็งนี้อะไร แข็งนี้ถนน แล้วต่อไปก็คิดว่าแข็งนี้คือรองเท้า แล้วต่อไปก็คิดว่า แข็งนี้คือถุงเท้า ซึ่งทุกท่านจะทราบได้ว่า ไม่มีใครที่จะสามารถจะยับยั้งความคิด แต่การที่จะรู้ลักษณะของสภาพธรรมตามความเป็นจริงได้ ต้องเป็นผู้ที่ละเอียดที่จะรู้ว่า จิตเกิดขึ้นรู้แจ้งอารมณ์แต่ละขณะ แล้วก็ดับไปอย่างรวดเร็ว ในขณะที่กำลังคิดถึงถนน ในขณะที่กำลังคิดถึงรองเท้า หรือในขณะที่กำลังคิดถึงถุงเท้า ในขณะนั้นไม่ใช่ชั่วขณะที่รู้แจ้งลักษณะที่แข็ง

เพราะฉะนั้นการที่จะรู้ชัดในลักษณะของสภาพธรรมตามความเป็นจริง จนไม่ใช่สัตว์ บุคคล ตัวตน จะเห็นได้ว่า ต้องรู้ชัด แม้ในขณะที่กำลังคิดว่า เป็นแต่เพียงสภาพธรรมที่คิด เพราะเหตุว่าถ้าปัญญายังไม่มั่นคง เวลาที่มีสภาพธรรมปรากฏทางกาย แล้วแต่จะเป็นลักษณะที่อ่อนนุ่ม หรือแข็งก็ตาม ในขณะที่ยังไม่รู้ว่า เป็นอะไรนี้ขณะนั้น แล้วภายหลังจะเกิดต้องการรู้ว่า แข็งนั้นอะไร บางท่านก็อาจจะต้องลืมตา หรือเปิดไฟขึ้นดูว่ากำลังกระทบสัมผัสอะไร แต่ว่าตามความเป็นจริงแล้วชั่วขณะที่แข็ง ยังไม่ทันนึกคิดอะไรเลย จะไม่มีโลกของถุงเท้า ไม่มีโลกของรองเท้า โลกของถนน ไม่มีโลกของสมมติบัญญัติเลย มีแต่สภาพธรรมที่กำลังรู้ลักษณะที่แข็ง แม้สภาพธรรมที่กำลังรู้แข็งก็ไม่ใช่สัตว์ ไม่ใช่บุคคล เป็นแต่เพียงสภาพรู้แข็ง ซึ่งในขณะนั้นไม่ใช่รู้เสียง แต่ภายหลังจะเห็นได้ว่า เมื่อมีสิ่งหนึ่งสิ่งใดปรากฏทางตา ทางหู ทางจมูก ทางลิ้น ทางกาย ทางใจจะเกิดคิดนึกถึงเรื่องราวสมมติบัญญัติของสิ่งที่ปรากฏ จนลืมว่าแท้ที่จริงแล้วในขณะที่เพียงแข็งปรากฏกับสภาพที่รู้แข็ง ในขณะนั้นไม่ใช่เรา ไม่ใช่ตัวตน ไม่ใช่อย่างหนึ่งอย่างใดเลย เป็นแต่เพียงสภาพธรรมที่เกิดขึ้นเพราะเหตุปัจจัย แล้วก็ดับไป เพราะเหตุว่ามีการคิดถึงถนน ซึ่งไม่ใช่ขณะที่กำลังรู้แจ้งในลักษณะของแข็ง