โยคะ ๔

สำหรับอกุศลธรรมประเภทต่อไป คือ โยคะ ๔ ได้แก่

กามโยคะ ๑ ภวโยคะ ๑ ทิฏฐิโยคะ ๑ อวิชชาโยคะ ๑

โดยสภาพของเจตสิกก็เหมือนกับอาสวะ เหมือนกับโอฆะ คือ ทุกครั้งที่มีความยินดีพอใจในรูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะเกิดขึ้น นอกจากจะเป็นสิ่งที่สะสมหมักดองอยู่ในจิตใจ เป็นเครื่องกั้น เป็นห้วงน้ำที่ทำให้จมอยู่ในวัฏฏะแล้ว ยังเป็นโยคะ คือ ตรึงประกอบสัตว์ไว้ไม่ให้ผละ หรือไม่ให้หลุดพ้นออกไปจากวัฏฏะได้

ถ้าไม่เจริญสติจะไม่ทราบจริงๆ ว่า ลักษณะของอกุศลธรรมนั้นเป็นอย่างนั้นจริงๆ อย่างท่านที่เริ่มเจริญสติระลึกรู้ลักษณะของนามบ้าง ของรูปบ้างเล็กน้อย ประเดี๋ยวเป็นอะไร หลงลืมสติไป มีความยินดีพอใจในรูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะเกิดขึ้นเพราะเหตุปัจจัย แต่ไม่ได้ระลึกรู้ลักษณะนั้นว่าเป็นนามธรรมชนิดหนึ่ง เพราะฉะนั้น ก็มีอาสวะ มีโอฆะ มีโยคะที่ทำให้สะสมหมักดอง กั้นให้จมในวัฏฏะ ตรึงไว้ไม่ให้ผละ ไม่ให้พ้นไปจากวัฏฏะได้