ภวังคุปัจเฉทะ

เมื่อภวังคจิตซึ่งเป็น “ภวังคจลนะ” ดับไป ก็ยังมีภวังคจิตเกิดสืบต่ออีก ๑ ดวง เป็นดวงสุดท้ายของกระแสภวังค์ นี่แสดงให้เห็นถึงการเกิดดับสืบต่อของจิตที่เร็ว ยับยั้งไม่ได้เลยว่า จิตจะเกิดขึ้นแล้วดับไป ๆ ๆ ตามกำลัง ตามปัจจัย ที่ว่าเมื่อภวังคจลนะดับไปแล้ว ภวังคจิตที่เกิดต่อ เป็น “ภวังคุปัจเฉทะ” คือเป็นภวังคจิตดวงสุดท้ายของกระแสภวังค์ หมายความว่า หลังจากนั้นแล้ว วิถีจิตจะเกิดขึ้นรู้อารมณ์ที่ปรากฏทางตา หรือทางหู หรือทางจมูก หรือทางลิ้น หรือทางกาย หรือทางใจ

เพราะฉะนั้นเวลาที่จะมีการเห็นแต่ละครั้ง ให้ทราบว่า อารมณ์กระทบภวังค์ มีอารมณ์จริง ๆ ถ้าเป็นทางทวารทั้ง ๕ คือ ทางตา มีรูปารมณ์กระทบกับจักขุปสาท ทางหู มีสัททารมณ์ (เสียง) กระทบกับโสตปสาท ที่กำลังได้ยินอยู่เดี๋ยวนี้ ถ้าเป็นทางจมูก มีคันธารมณ์ (กลิ่น) ก็กระทบฆานปสาท ถ้าเป็นทางลิ้น มีรสารมณ์ (รส) กระทบกับชิวหาปสาท ถ้าเป็นทางกาย มีโผฏฐัพพารมณ์ เย็นหรือร้อน อ่อนหรือแข็ง ตึงหรือไหว ก็กระทบกับกายปสาท