วิถีจิตที่ ๒ ทางปัญจทวารวิถี

ขอกล่าวถึงวิถีจิต ท่านผู้ฟังจะทราบว่า ทั้งหมดมี ๗ ประเภท “ปัญจทวาราวัชชนจิต” และ “มโนทวาราวัชชนจิต” กระทำอาวัชชนกิจ เพราะฉะนั้นเป็น อาวัชชนจิต ๑ เป็นวิถีจิตแรก

สำหรับทางปัญจทวาร คือ ทางตา ทางหู ทางจมูก ทางลิ้น ทางกาย ขณะนี้เอง ทุกครั้งที่ศึกษาธรรมให้ทราบว่า เป็นเรื่องของขณะนี้ เป็นสภาพของจิตในขณะนี้เอง ปัญจทวาราวัชชนจิตเกิดขึ้นแล้วก็ดับไป เป็นปัจจัยทำให้ ถ้าเป็นสีสันวัณณะกระทบจักขุปสาท “จักขุวิญญาณ” เกิดขึ้น กระทำ “ทัสสนกิจ” คือ เห็นถ้าเป็นเสียงกระทบกับโสตปสาท เป็นปัจจัยให้ “โสตวิญญาณ” เกิดขึ้นกระทำ “สวนกิจ” คือ ได้ยิน ถ้าเป็นกลิ่นกระทบกับฆานปสาท เป็นปัจจัยให้ “ฆานวิญญาณ” เกิดขึ้นกระทำ “ฆายนกิจ” คือ ได้กลิ่น รู้แจ้งในกลิ่นที่กำลังปรากฏ ถ้าเป็นทางลิ้น รสกระทบกับชิวหาปสาท ก็เป็นปัจจัยให้ “ชิวหาวิญญาณ” เกิดขึ้นกระทำ “สายนกิจ” คือ ลิ้มรส ที่รสต่าง ๆ ปรากฏ เพราะมีสภาพที่ลิ้มรสนั้น ๆ รสนั้น ๆ จึงปรากฏ ถ้าเป็นทางกาย เย็นหรือร้อน อ่อนหรือแข็ง ตึงหรือไหวที่กำลังปรากฏกระทบกับกายปสาท เป็นปัจจัยให้ “กายวิญญาณ” เกิดขึ้นกระทำ “ผุสสนกิจ” คือ รู้อารมณ์ที่กระทบทางกาย

นี่เป็นวิถีจิตที่ ๒ ต่อจากอาวัชชนกิจ ถ้าเป็นทางปัญจทวารวิถี ก็จะต้องเกิดขึ้นตามลำดับ คือ เมื่ออาวัชชนจิตดับไป จิตดวงต่อไปก็กระทำกิจต่าง ๆ ทางทวารต่าง ๆ แล้วแต่ว่าจะเป็นจิตเห็น กระทำทัสสนกิจ จิตได้ยิน กระทำสวนกิจ จิตได้กลิ่น กระทำฆายนกิจ จิตลิ้มรส ทำสายนกิจ ถ้าเป็นจิตที่รู้สิ่งที่กระทบสัมผัสกาย กระทำผุสสนกิจ แล้วก็ดับไปชั่วขณะเดียวเท่านั้นเอง ที่ปรากฏในขณะนี้ ดูเหมือนไม่ดับเลย ให้ทราบว่า ขณะเห็นจริง ๆ ที่เป็นจิตที่กระทำทัสสนกิจนี้ชั่วขณะเดียวเท่านั้น ไม่นานเลย

เพราะฉะนั้นในระหว่างที่ดูเสมือนว่า การเห็นนี้ไม่ดับ มีจิตเกิดคั่นในระหว่างจิตเห็นดวงหนึ่งกับอีกดวงหนึ่งหลายขณะทีเดียว นี่เป็นการเกิดดับอย่างรวดเร็วของจิต

เพราะฉะนั้นกว่าจะสะสางความเห็นผิด ซึ่งไม่เคยประจักษ์เลยว่า นามธรรมและรูปธรรมเกิดดับ จะต้องใช้เวลาอบรมเจริญปัญญานานหรือไม่นาน แล้วต้องรู้ความจริงอย่างนี้ ที่จะประจักษ์แจ้งจริง ๆ ว่า ไม่ใช่เรา เป็นสภาพรู้แต่ละลักษณะซึ่งเกิดขึ้นแล้วก็ดับไป

นี่คือการอบรมเจริญปัญญาที่จะถึงความเป็นพระอริยบุคคล ไม่ใช่ไปนั่ง ๆ แล้วไม่รู้อะไร แต่เป็นการระลึกรู้ลักษณะของสภาพธรรมที่เคยยึดถือว่า เป็นตัวตน เป็นสัตว์ เป็นบุคคล ในชีวิตปกติประจำวัน