มโนทวารวิถีจิต

เพราะฉะนั้นก็ให้เห็นความเป็นไปของขณะจิตว่า เป็นแต่เพียงสภาพธรรมที่เกิดขึ้นเพราะเหตุปัจจัย และเมื่อรูปที่กระทบกับจักขุปสาทดับไปแล้ว ภวังคจิตเกิดต่อในขณะที่เป็นภวังคจิต โลกนี้ไม่ปรากฏอีกแล้ว เพราะเหตุว่าขณะนั้นไม่ได้เห็น ไม่ได้ยิน ไม่ได้กลิ่น ไม่ลิ้มรส ไม่รู้สิ่งที่กระทบสัมผัสกาย

นี่เป็นวิถีทางทวารทั้ง ๕ คือ ทางตา ทางหู ทางจมูก ทางลิ้น ทางกาย ซึ่งเมื่อวิถีจิตเกิดขึ้นรับอารมณ์ทางทวารหนึ่งทวารใด ดับไปแล้ว ภวังคจิตเกิดคั่น แล้วต่อจากนั้น มโนทวารวิถีจิต คือ จิตที่เกิดขึ้นรับรู้อารมณ์เดียวกับอารมณ์ที่ปัญจทวารวิถีเพิ่งจะรับรู้ ที่ดับไปเกิดต่อ

เพราะฉะนั้นสำหรับมโนทวารวิถีจิต มีวิถีจิตไม่มากเท่ากับทางปัญจทวารวิถี เพราะอารมณ์ไม่ได้กระทบกับปสาท เพราะฉะนั้นจึงไม่มีอตีตภวังค์ แต่ว่าก่อนที่จะมีการรำพึงถึงอารมณ์ที่รับทางปัญจทวารวิถี ก็จะต้องมีภวังค์คจลนะเกิดขึ้นแล้วก็ดับไป แล้วภวังคุปัจเฉทะก็เกิดขึ้น แล้วก็ดับไป แล้วต่อจากนั้นมโนทวาราวัชชนจิตก็เกิดขึ้น