ลิ้นกับฟัน อันไหนเป็นอายตนะภายในหรืออายตะภายนอก
ผู้ฟัง อายตนะภายในกับภายนอก ลิ้นมันดุนกับฟันในปากเรา ทั้งสองอย่างนี้ภายในทั้งคู่อันไหนเป็นภายในภายนอก
ท่านอาจารย์ ถ้าจำกัดความได้ว่าอายตนะภายในมี ๖ คือปสาทรูป ๕ รูปอื่นที่ตัวทั้งหมดไม่ใช่รูปภายในเลย รูปภายในที่ใช้คำว่า “ภายใน” เพราะเหตุว่าสามารถที่จะให้จิตอาศัยเกิดขึ้นรู้อารมณ์ต่างๆ ทางตา หู จมูก ลิ้น กาย โดยที่ว่ารูปอื่นไม่ได้มาใกล้ชิด ไม่ได้มาอยู่ ไม่ได้เป็นทางที่จะทำให้จิตเกิดขึ้นรู้อารมณ์ทางหนึ่งทางใดเลย แต่รูป ๕ รูปนี้เป็นภายใน เพราะเหตุว่าเป็นทางให้จิตอาศัยติดต่อหรือว่าประชุม หรือว่าสามารถที่จะรู้สิ่งที่เป็นภายนอกได้ เพราะฉะนั้นรูปภายในมี ๕ นอกจากนี้ทั้งหมดไม่ใช่รูปภายใน จะชื่อว่ารูปอะไรก็ตาม จะชื่อว่าเสียง จะชื่อว่าสี จะชื่อว่ากลิ่น จะชื่อว่าอะไรทั้งหมดไม่ใช่รูปภายใน ในรูป ๒๘ รูปมีเพียง ๕ รูปเท่านั้นที่เป็นรูปภายใน เพราะฉะนั้นคำถามของคุณเด่นพงศ์ก็ให้ค่อยๆ คิดว่าอะไรเป็นรูปภายใน ขณะที่แข็งปรากฏ
ผู้ฟัง กำลังคิดว่าในกรณีของลิ้นกับฟันเมื่อสักครู่นี้ ลิ้นน่าจะเป็นภายใน
ท่านอาจารย์ แข็งต้องกระทบอะไรจึงปรากฏ
ผู้ฟัง กระทบกับฟัน
ท่านอาจารย์ แข็งเป็นฟันใช่ไหม ที่เราเคยยึดถือว่าเป็นฟัน แท้ที่จริงคือแข็ง แล้วที่เราเคยยึดถือว่าเป็นลิ้นถ้าไม่มีกายปสาทรูปเลยจะกระทบกับแข็งได้ไหม
ผู้ฟัง ไม่ได้
ท่านอาจารย์ เพราะฉะนั้นจริงๆ แล้วที่เราเข้าใจว่าเป็นลิ้นกระทบฟันก็คือกายปสาทรูปกระทบกับธาตุภายนอกที่เป็นโผฏฐัพพะ เพราะฉะนั้นจึงไม่มีเรา ไม่มีลิ้น ไม่มีฟัน ไม่มีอะไรเลย มีแต่ธรรม
ผู้ฟัง เข้าใจง่ายๆ ว่าภายในก็คือภายใน ภายนอกก็คือภายนอก
ท่านอาจารย์ ไม่ได้ ต้องรูป ๕ รูปเท่านั้นที่เป็นรูปภายใน รูปอื่นทั้งหมดนอกจากนี้เป็นรูปภายนอก
ที่มา ...