พยัญชนะเดียวพอที่จะทำให้เข้าใจทีละเล็กทีละน้อยได้หรือไม่
ผู้ฟัง เพราะยังไม่รู้ จึงถามให้เข้าใจเพิ่มเติมมากยิ่งขึ้น
ท่านอาจารย์ เพียงพยัญชนะเดียวว่าไม่ใช่ตัวตน ไม่ใช่เรา ขณะนี้จะพอไหม และก็ค่อยๆ เข้าใจเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ ด้วยปัญญาของเรา
ผู้ฟัง คำว่า “พอ”นั้นไม่มี
ท่านอาจารย์ พอที่จะทำให้เราสามารถระลึกได้บ่อยๆ พอที่จะทำให้เราค่อยๆ เข้าใจขึ้น ไม่ใช่หมายความว่ารู้แค่นี้แล้วพอ ไม่ต้องมีการที่ต้องศึกษาอีกในพระไตรปิฎก ไม่ใช่อย่างนั้น แต่หมายความว่า พอที่จะทำให้เราเกิดความเข้าใจทีละเล็ก ทีละน้อย พอที่จะทำให้เราไม่หลงลืม พอที่จะทำให้สติสัมปชัญญะระลึกลักษณะของธาตุ ซึ่งขณะนี้ทุกคนกล่าวเมื่อครู่นี้ว่า แข็งเป็นธาตุ แต่แข็งกำลังปรากฏ ไม่ได้รู้ในลักษณะแข็งที่จะเข้าใจว่าเป็นธาตุ เพราะฉะนั้นถ้าฟังบ่อยๆ ก็จะพอที่จะทำให้เกิดการระลึกได้ และเข้าใจถูกต้อง
ผู้ฟัง ตรงนี้ที่สติไม่ได้ระลึกถึงลักษณะ
ท่านอาจารย์ ยังไม่ได้ระลึกก็บังคับไม่ได้
ผู้ฟัง ก็ได้แต่ระลึกถึงบัญญัติเท่านั้น
ท่านอาจารย์ จะต้องเป็นอย่างนี้ไปจนกว่ามีเหตุปัจจัยที่จะทำให้สติสัมปชัญญะเกิด
ผู้ฟัง ก็พยายามอยู่
ท่านอาจารย์ ไม่เกิดก็คือไม่เกิด ไม่เกิดแล้วจะทำอย่างไร เพราะว่าต้องเป็นปัญญาที่เพิ่มขึ้นจึงเป็นปัจจัยให้สติสัมปชัญญะเกิดระลึกได้ ไม่ใช่ด้วยความเป็นตัวตน
ผู้ฟัง ตรงนี้ยากมากๆ
ท่านอาจารย์ เพราะฉะนั้นต้องฟังจนกว่าจะเข้าใจ เราก็กล่าวแล้วว่าเราฟังธรรม ฟังเรื่องธาตุ ฟังเรื่องสภาพธรรมก่อนที่จะได้ฟังเป็นเรื่องราวมากมายตั้งแต่เช้า แต่เวลานี้กำลังฟังเรื่องสิ่งที่มีจริงให้เข้าใจถูกต้องขึ้นว่า เป็นธาตุเป็นธรรม
ที่มา ...