รู้ทั่วถึงธรรมของพระพุทธเจ้าได้อย่างไร

ผู้ฟัง ผมอยากจะเรียนถามอาจารย์ต่อไป ในครั้งพุทธกาล มีคนหลายคนที่เข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคแล้ว ทูลถามพระผู้มีพระภาคว่า ข้าพระพุทธเจ้าจะรู้ทั่วถึงธรรมของพระผู้มีพระภาคได้อย่างไร

ทีนี้ผมอยากจะเรียนถามท่านอาจารย์ว่า ผู้ที่จะรู้ธรรมทั่วถึง ธรรมทั่วถึงของพระผู้มีพระภาคหมายถึงธรรมอะไรครับ

ท่านอาจารย์ พระผู้มีพระภาคตรัสตอบว่าอย่างไรคะ เมื่อมีผู้ไปทูลถาม

ผู้ฟัง อันนี้ผมก็ไม่ได้จำมา

ท่านอาจารย์ จำแต่คำถามหรือคะ ซึ่งคำตอบก็ต้องมีประโยชน์มาก รู้ทั่วถึงธรรม ธรรมที่กำลังปรากฏ

ผู้ฟัง บางทีพระผู้มีพระภาคก็ตรัสให้รู้ขันธ์ ๕ บ้าง บางทีพระผู้มีพระภาคก็ตรัสให้รู้อริยสัจ ๔ บ้าง บางทีก็ตรัสให้รู้ปรมัตถธรรมทั้ง ๔ บ้าง ผมคิดว่าถ้ารู้ทั่วถึงธรรมของพระผู้มีพระภาคแล้ว ก็หมายถึงรู้ปรมัตถธรรมทั้ง ๔ใช่ไหม

ท่านอาจารย์ ถ้าเพียงแต่ได้ยินคำว่า “ขันธ์ ๕” ก็คงจะไม่ทราบว่า ให้รู้ทั่วถึงอะไร เพราะว่ายังไม่รู้จักว่าขันธ์ ๕ คืออะไร

เพราะฉะนั้นธรรมที่กำลังปรากฏในขณะนี้เป็นขันธ์ ๕ เมื่อประจักษ์ว่าสภาพธรรมที่กำลังปรากฏนี้ไม่เที่ยง เกิดขึ้น และดับไป สิ่งที่เกิดขึ้น และดับไปแล้วนั้น เป็นอดีต สิ่งที่กำลังปรากฏเป็นปัจจุบัน และสิ่งที่จะเกิดต่อ ซึ่งจะต้องมีแน่นอน หลังจากที่ขณะหนึ่งดับไปแล้ว ขณะต่อไปก็เกิดต่อ ขณะนั้นเป็นอนาคต

แล้วลักษณะของสภาพธรรมที่ปรากฏต่างกันไปแต่ละขณะ แม้แต่ความรู้สึก บางครั้งก็รู้สึกดีใจ บางครั้งก็รู้สึกเสียใจ บางครั้งก็รู้สึกเฉยๆ ในขณะที่กำลังดีใจ ไม่ใช่ในขณะเดียวกับที่เสียใจ เพราะฉะนั้นก็เป็นต่างขณะ สภาพธรรมที่เป็นสภาพที่ดีใจ ต้องดับเสียก่อน แล้วก็มีปัจจัยให้เกิดสภาพธรรมที่เสียใจ หรือว่าสภาพธรรมที่เฉยๆ เพราะฉะนั้นการเกิดขึ้น และดับไป ปรากฏลักษณะที่ต่างกันเป็นสภาพที่เป็นอดีต เป็นปัจจุบัน เป็นอนาคต เป็นสภาพที่หยาบ เป็นสภาพที่ละเอียด เป็นสภาพที่เลว เป็นสภาพที่ประณีต เป็นสภาพที่ไกล เป็นสภาพที่ใกล้

เพราะฉะนั้นขันธ์ ๕ ไม่ใช่ขณะอื่น เป็นขณะที่สภาพธรรมกำลังปรากฏขณะนี้