ปัจจัยแรก - เหตุปัจจัย

ถ้าเรียนเรื่องปัฏฐาน ซึ่งเป็นคัมภีร์สุดท้ายของพระอภิธรรม ปัจจัยแรก คือ เหตุปัจจัย ให้เห็นความสำคัญของสภาพธรรมซึ่งเป็นเหตุ เวลาที่ไปงานศพ และสวดอภิธรรม จะเริ่มต้นด้วย “เหตุปัจจโย” ซึ่งหมายความถึง โลภเหตุ โทสเหตุ โมหเหตุ หรืออโลภเหตุ อโทสเหตุ อโมหเหตุ เตือนให้รู้ถึงสภาพธรรมซึ่งเป็นตัวสำคัญของการที่จะให้เกิดผล เกิดภพ เกิดชาติ ซึ่งได้แก่ เจตสิก ๖ ดวง คือ โลภเจตสิก โทสเจตสิก โมหเจตสิก และอโลภเจตสิก อโทสเจตสิก อโมหเจตสิก

ซึ่งความจริงสภาพธรรมแต่ละลักษณะมีความสำคัญของตนๆ ซึ่งเมื่อพระผู้มีพระภาคทรงแสดงโดยปัจจัย ไม่ใช่มีปัจจัยแต่เฉพาะ “เหตุ” ซึ่งเป็น “เหตุปัจจัย” อย่างเดียว ไม่ใช่มีปัจจัยเฉพาะ “อารมณ์” ซึ่งปรากฏให้จิตเกิดขึ้นรู้อารมณ์นั้น โดยเป็น “อารัมมณปัจจัย” เพียงปัจจัยเดียว แต่มีปัจจัยมาก ปัจจัยประเภทใหญ่ๆ มี ๒๔ ปัจจัย แล้วยังมีปัจจัยละเอียดด้วย นอกจาก ๒๔ ปัจจัยนั้น