จิตเป็นสภาพรู้แจ้ง แต่เวทนาเจตสิกเป็นสภาพที่รู้สึกในอารมณ์นั้น
ท่านอาจารย์ เวทนา ในภาษาไทย อาจจะคิดว่าน่าสงสารมาก น่าเวทนา แต่ความจริงเวทนาเจตสิกเป็นสภาพที่รู้สึก เมื่อจิตเกิด จิตรู้แจ้งลักษณะของสิ่งที่ปรากฏ แต่เวทนาเจตสิกเป็นสภาพที่รู้สึกในอารมณ์นั้น ความรู้สึกมี ๕ อย่าง รู้สึกเฉยๆ อันนี้ยากที่จะรู้ ขณะนี้มีไหม มี ก็ยังไม่รู้ว่าลักษณะนั้นเป็นอย่างไร ถามก็ตอบได้ว่าเฉยๆ แต่ที่จะให้รู้ว่าเป็นสภาพธรรมที่รู้สึกเฉยๆ ไม่ใช่เรา ก็ยังรู้ไม่ได้ จนกว่าปัญญาจะละเอียดขึ้น สมบูรณ์ขึ้น และรู้ตรงลักษณะของสภาพธรรมนั้นยิ่งขึ้น
เพราะฉะนั้นสำหรับเวทนาความรู้สึกมี ๕ อย่าง คือความรู้สึกเฉยๆ ๑ ขณะที่กำลังเห็น เฉพาะขณะเห็น รู้สึกอย่างไร ยังไม่เห็นว่าเป็นอะไร เพียงแต่เห็นสิ่งที่กำลังปรากฏ ความรู้สึกขณะนั้นเป็นอะไร เฉยๆ ภาษาบาลีใช้คำว่า “อุเปกขา” อุเปกขาเวทนาเกิดร่วมกับจิตเห็น เวลาที่ได้ยิน ชั่วขณะที่ได้ยิน เสียงอะไรก็ได้ ถ้าเป็นเสียงดังมาก แล้วได้ยิน ขณะนั้นเวทนาที่เกิดกับจิตได้ยินเสียงเป็นอะไร
ผู้ฟัง เป็นโทมนัส
ท่านอาจารย์ นั่นผิดแล้ว เห็นไหม นี่คือเราไม่ได้เรียนที่จะรู้ความละเอียดว่าจิตเกิดดับสืบต่อกันเร็วแสนเร็วแค่ไหน เราก็ปนกันหมดเลย ซึ่งความจริงไม่ว่าจะเป็นเสียงอะไรก็ตาม ขณะที่จิตได้ยินเสียง ความรู้สึกที่มีเสียงนั้นเป็นอุเบกขาเวทนา แต่หลังจากนั้นอย่างรวดเร็วก็ตกใจในเสียงที่ปรากฏ แสดงว่าเสียงนั้นก็ยังไม่ได้ดับไป แต่ว่าชั่วขณะที่จิตได้ยิน ๑ ขณะนั้น ความรู้สึกที่เกิดร่วมด้วยเป็นความรู้สึกที่เป็นอุเบกขา นี่คือผู้ที่ตรัสรู้ และทรงแสดง เพราะฉะนั้นคนอื่นก็จะตอบว่าขณะนั้นเป็นโทมนัสเวทนา ความรู้สึกไม่สบายเพราะว่าเสียงนั้นดังมาก แต่ความจริงขณะนั้นเป็นจิตที่เกิดสืบต่อจากจิตได้ยินโดยที่เสียงนั้นยังไม่ดับ เราฟังเหมือนเสียงขณะนี้เกิดแล้วดับเร็วมาก แต่ก็ยังไม่รู้ตามความเป็นจริงว่าเร็วยิ่งกว่านั้น เพราะจิตเกิดดับไม่ถึง ๑๗ ขณะที่ปรากฏเสียงดับ แต่ถ้าจะนับจริงๆ ตั้งแต่จิตเกิด และก็เสียงนั้นกระทบ เสียง และสภาวรูปทั้งหมดจะมีอายุเท่ากับจิตเกิดดับ ๑๗ ขณะ แล้วเร็วแค่ไหน เพราะเหตุว่าขณะที่เหมือนเห็นด้วย ได้ยินด้วย แยกไม่ออกเลยว่า ขณะไหนเป็นเห็น ขณะไหนเป็นได้ยิน แต่จิตเกิดดับระหว่างนั้นเกิน ๑๗ ขณะ เพราะฉะนั้น รูปมีอายุเพียงแค่ ๑๗ ขณะจิตแล้วดับ
เพราะฉะนั้นการศึกษาธรรมเพื่อให้เข้าใจถูกว่าไม่มีเรา แต่มีสภาพปรมัตถธรรม ๔ คือ จิต เจตสิก รูป นิพพาน นิพพานก็ยังไม่ต้องกล่าวถึงแน่นอน เพราะว่าถ้ายังไม่เข้าใจสภาพธรรมที่ปรากฏว่าไม่ใช่เรา ก็ไม่ต้องพูดถึงเรื่องพระนิพพานเลย
เพราะฉะนั้นขณะนี้ให้ทราบว่าเวทนาเจตสิกที่เกิดกับจิต จากการตรัสรู้ของพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงแสดงว่าเปลี่ยนแปลงไม่ได้ ใครจะเข้าใจว่า ขณะที่ได้ยินเสียงดังๆ แล้วก็ความรู้สึกไม่สบายใจเกิดขึ้น ต้องรู้ว่าต่างขณะกัน ขณะที่เพียงได้ยินเสียงเป็นอุเบกขาเวทนา เพราะฉะนั้นเวทนาเจตสิกก็เป็นสภาพธรรมหนึ่งซึ่งต้องเกิดกับจิตทุกขณะ จะมีจิตเกิดมีอารมณ์ปรากฏเพราะจิตกำลังรู้อารมณ์นั้นแต่ไม่มีเวทนาเจตสิกไม่ได้เลย เพียงแต่ว่าเราจะรู้ หรือไม่รู้ว่าเป็นเวทนาเจตสิกซึ่งเกิดกับจิต และก็ดับไปพร้อมจิตซึ่งไม่ใช่เรา
ที่มา ...