เมื่อไม่ประจักษณ์การเกิดดับ จึงยึดถือและจำสิ่งที่ปรากฏไว้รวมกัน

และสำหรับผู้ที่ตรัสรู้ลักษณะของสภาพธรรมตามความเป็นจริง จึงประจักษ์ว่า เป็น “โลก” คือ แตก เกิดดับอย่างรวดเร็ว ไม่มีสภาพธรรมใดซึ่งจะเกิดขึ้นแล้วจะไม่ดับไปเลย แต่เมื่อไม่ประจักษ์ความเกิดดับ แล้วก็ไม่ได้รู้ความจริงว่า สิ่งที่ปรากฏทางตา ทางจักขุทวารแท้ๆ เป็นอย่างไร ทางมโนทวารก็จดจำสัณฐานของสิ่งที่ปรากฏทางตาจำเสียงสูงต่ำ ซึ่งเป็นคำบัญญัติความหมายอรรถของสิ่งต่างๆ ทางหู เป็นเรื่องเป็นราว ทางจมูก ก็จำกลิ่น รวมกับรูปที่เห็นทางตา และรสที่ลิ้มทางลิ้น ก็ปรากฏเป็นรสของวัตถุต่างๆ เป็นรสเกลือ รสน้ำตาล เป็นรสผลไม้นานาชนิด เพราะเหตุว่านึกถึงรูปร่างสัณฐาน นึกถึงกลิ่น แต่ถ้าเป็นเพียงขณะที่กำลังลิ้มรสจริงๆขณะนั้นรสเป็นสภาพธรรมที่กำลังปรากฏ เกิดขึ้นแล้วดับไป จึงเป็นแต่เพียงรส เป็นสภาพธรรมที่ปรากฏทางลิ้น และที่จะรู้รสได้ ก็เพราะเหตุว่ามีชิวหาปสาท มีรูปซึ่งมีลักษณะพิเศษ ซึ่งสามารถกระทบกับรส ถ้ารูปนั้นไม่มี รสใดๆก็ไม่ปรากฏ เพราะฉะนั้นเวลาที่รสปรากฏ มีลิ้น หรือชิวหาปสาทเป็นที่รองรับให้จิตเกิดขึ้นที่นั่น เพื่อที่จะลิ้มรสที่กระทบกับชิวหาปสาท รสต้องกระทบกับชิวหาปสาท ถ้ารสไม่กระทบชิวหาปสาท แต่รสกระทบกายปสาทส่วนอื่น จะไม่ปรากฏรสเลย

เพราะฉะนั้นขณะใดที่รสปรากฏ เวลารับประทานอาหารมีรสปรากฏแน่นอน ขณะใดที่รสปรากฏให้รู้ว่า ขณะนั้นกระทบกับชิวหาปสาท รสนั้นกำลังกระทบกับชิวหาปสาท จึงปรากฏกับชิวหาวิญญาณ จิตที่ลิ้มรสเกิดที่ชิวหาปสาท ลิ้มรสที่กระทบชิวหาปสาท รสก็ดับ ชิวหาปสาทก็ดับ จิตที่ลิ้มรสก็ดับ แต่ละขณะ

นี่เป็นการรู้ลักษณะของสภาพธรรมตามความเป็นจริง ซึ่งจะรู้ได้ต่อเมื่อจิตเกิดขึ้นรู้อารมณ์ทางทวารต่างๆ ถ้าไม่มีทวารต่างๆเลย ไม่มีทางที่จะรู้ลักษณะของจิต ซึ่งเป็นสภาพที่รู้แจ้งอารมณ์ แต่ว่าต้องอาศัยรูปด้วย ในภูมิที่มีขันธ์ ๕ ต้องอาศัยจักขุปสาท จิตเห็นจึงจะเกิดขึ้นเห็นโลก เห็นรูปารมณ์ เห็นสิ่งที่กำลังปรากฏทางตาได้ ต้องมีโสตปสาทรูป จิตได้ยินจึงจะเกิดขึ้นได้ยินเสียงได้ ต้องมีฆานปสาทรูป คือ รูปซึ่งสามารถรับกระทบกลิ่น กลิ่นจึงจะกระทบและปรากฏได้ ต้องมีชิวหาปสาทรูปสำหรับกระทบกับรส รสจึงจะปรากฏได้ ต้องมีกายปสาทรูปที่จะรับกระทบกับโผฏฐัพพะ โผฏฐัพพะ คือ เย็น ร้อน อ่อน แข็ง ตึง ไหว จึงจะปรากฏได้และนอกจากนั้นก็มีใจที่คิดนึกอยู่ตลอดเวลา หลังจากที่ทางตาเห็น ทางหูได้ยิน ทางจมูกได้กลิ่น ทางลิ้นลิ้มรส ทางกายกระทบโผฏฐัพพะ ทางใจคิดนึกถึงอารมณ์ต่างๆที่ปรากฏทางตา หู จมูก ลิ้น กาย ถ้ามิฉะนั้นแล้วไม่มีทางที่จะรู้ลักษณะของจิต ถ้าไม่มีทวาร