กิริยาที่เป็นอเหตุก กับ กิริยาจิตที่เป็นสเหตุก -พฐ.101
จากคำถามที่ว่ากิริยาจิตที่เป็นอเหตุกะกับกิริยาจิตที่เป็นสเหตุกะต่างกันอย่างไร ก็ลองคิดถึงจิต ๔ ชาติ ถ้าจะเข้าใจก็ต้องไล่เรียงมาตามลำดับว่าจิตมี ๔ ชาติ กุศล ๑ อกุศล ๑ วิบาก ๑ กิริยา ๑ กุศล และอกุศลเป็นเหตุ วิบากเป็นผล เพราะฉะนั้นวิบากก็จะมีกุศลวิบากกับอกุศลวิบาก แต่จะเป็นกุศลวิบาก อกุศลวิบากโดยชาติคือเป็นผล ไม่ใช่เหตุที่จะทำให้เกิดผลข้างหน้า แต่เป็นจิตที่เป็นผลของกรรมที่ได้กระทำแล้ว และสำหรับกิริยาจิตไม่ใช่ทั้งกุศล อกุศล และวิบาก นี่ก็แสดงให้เห็นถึงจิตประเภทหนึ่งซึ่งเกิดขึ้นเพื่อทำกิจการงานเฉพาะของตน
จะเห็นได้ว่าสำหรับปฏิสนธิจิต และภวังคจิตเป็นวิบากแน่นอน แต่เวลาที่จะมีการรู้อารมณ์ทางตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ จากภวังค์ซึ่งไม่รู้อารมณ์อะไรในชาตินี้เลย เป็นจิตชาติวิบากซึ่งเป็นผลของกรรมแล้วจะมีอารมณ์อื่นเป็นสิ่งที่เป็นไปไม่ได้เลย เพราะกำลังเป็นวิบากมีปัจจัยที่ทำให้ภวังค์นั้นเป็นวิบากไปเรื่อยๆ จนกว่าจะมีการที่อารมณ์กระทบกับปสาทเป็นปัจจัยให้จิตอีกชาติหนึ่งเกิด คือปัญจทวาราวัชชนจิตเป็นกิริยาจิต แต่กิริยาจิตที่เป็นปัญจทวาราวัชชนจิต ไม่ประกอบด้วยโลภะ โทสะ โมหะ หรืออโลภะ อโทสะ อโมหะ ยังไม่ได้รู้เลยว่าอารมณ์นั้นเป็นอะไร จิตเห็นก็ยังไม่ได้เกิด แล้วจะให้มีโลภะ โทสะ โมหะ เป็นไปไม่ได้ แล้วจะให้มีอโลภะ อโทสะ อโมหะ ก็เป็นไปไม่ได้
ที่มา ...