โสภณเหตุ กับ กิริยาจิตของพระอรหันต์
สำหรับโสภณเหตุไม่ได้เจาะจงว่าชื่อกุศลเหตุ แต่ใช้คำว่า “โสภณเหตุ” เพราะฉะนั้นโสภณเหตุเกิดกับวิบากจิตก็ได้ กุศลจิตก็ได้ และกิริยาจิตก็ได้ เพราะฉะนั้นสำหรับพระอรหันต์จะมี อโสภณเหตุได้ไหม ไม่ได้ ต้องมีโสภณเหตุเท่านั้น ฉะนั้นเวลาที่กิริยาจิตของพระอรหันต์เกิด ขณะใดที่ประกอบด้วยโสภณเหตุ ๒ เหตุก็มี ขณะใดที่ประกอบด้วยโสภณเหตุ ๓ เหตุก็มี กิริยาจิตของพระอรหันต์ที่ไม่ประกอบด้วยเหตุมีไหม มี อเหตุกกิริยาเกิดกับใครที่ไหน เมื่อไหร่ ก็คือ อเหตุกกิริยานั่นเองทำกิจนั้น คือ ทำอาวัชชนกิจทางปัญจทวาร คือปัญจทวาราวัชชนจิต ส่วนทางมโนทวาร คือ มโนทวาราวัชชนจิต และพิเศษสำหรับพระอรหันต์เท่านั้นคือหสิตุปาทะซึ่งเป็นอเหตุกะเป็นกิริยาจิตซึ่งไม่มีเหตุเกิดร่วมด้วยที่ทำให้กิดการแย้มหรือการยิ้ม แต่ไม่ได้หมายความว่าจะไม่มีการแย้มหรือการยิ้มด้วยจิตอื่น เพราะฉะนั้นสำหรับพระอรหันต์จะมีทั้งการแย้มยิ้มที่ไม่ประกอบด้วยเหตุ และการแย้มยิ้มที่ประกอบด้วยเหตุ
ที่มา ...