กิริยาจิตที่ประกอบด้วยเหตุของพระอรหันต์
กล่าวถึงกิริยาจิตของพระอรหันต์ ตอนนี้ก็จะพูดถึงบุคคลพิเศษสุดซึ่งไม่มีกิเลสเลย แต่ธรรมก็เป็นธรรม เพราะฉะนั้นขณะที่พระอรหันต์มีกิริยาจิตที่ประกอบด้วยเหตุทำชวนกิจ ทำกิจอื่นได้ไหม ไม่ได้ ขณะใดที่กิริยาจิตประกอบด้วยเหตุเกิดขึ้น สำหรับคนธรรมดาก็จะเป็นกุศลหรืออกุศล แต่สำหรับพระอรหันต์เป็นกิริยาจิต ขณะที่กิริยาจิตของพระอรหันต์เกิดประกอบด้วยโสภณเหตุ ประกอบด้วยอโสภณเหตุได้ไหม?ไม่ได้ ฉะนั้นต้องประกอบด้วยโสภณเหตุเท่านั้นเมื่อเป็นสเหตุกะ และกิริยาจิตของพระอรหันต์ที่เป็นสเหตุกะประกอบด้วยเหตุ ๒ คือ อโลภะ และอโทสะก็มี ไม่ได้ประกอบด้วยปัญญาเจตสิกก็มี และขณะที่เกิดขึ้นเป็นสเหตุกะประกอบด้วยเหตุ ๓ ก็มี คือ ประกอบด้วยอโลภะ อโทสะ อโมหะ
เพราะฉะนั้นสเหตุกะของพระอรหันต์จะประกอบด้วยเหตุ ๒ และเหตุ ๓ ต่างวาระกัน เมื่อกล่าวถึงพระอรหันต์กับกล่าวถึงเหตุ เราก็จะต้องมีความเข้าใจว่าอเหตุกกิริยาไม่ว่าจะเป็นพระอรหันต์หรือไม่เป็นพระอรหันต์ก็ตาม ถ้ากล่าวถึงจิต อเหตุกกิริยาจิตมี ๓ แต่ถ้ากล่าวถึงบุคคลต้องเว้นแล้ว ผู้ที่ไม่ใช่พระอรหันต์จะมีกิริยาจิต ๒ ที่เป็นอเหตุกะ คือ ปัญจทวาราวัชชนจิตกับมโนทวาราวัชชนจิต เมื่อกล่าวถึงบุคคลก็ต่างกัน และสำหรับพระอรหันต์มีอเหตุกกิริยาจิตหรือไม่ ต้องมีด้วย แต่ท่านมีทั้ง ๓ เลย มีทั้งปัญจทวาราวัชชนจิต มโนทวาราวัชชนจิต และ หสิตุปาทจิต
ที่มา ...