ขณะที่ฌานจิตเกิด มีปฐวีกสิณเป็นอารมณ์

ผู้ฟัง คือ รูป เสียง กลิ่น รส สัมผัส เรียกว่า กามอารมณ์ ทีนี้อยากถามว่า ขณะที่ผู้เพ่งกสิณ มีปฐวีกสิณ เป็นต้น ขณะที่ฌานจิตเกิด มีปฐวีกสิณเป็นอารมณ์ อารมณ์ขณะนั้นเรียกว่า กาม หรือเปล่าครับ

ท่านอาจารย์ ไม่เรียกค่ะ เรียก รูปบัญญัติอารมณ์ “กาม” ต้องหมายถึงสภาพปรมัตถธรรม เป็นสิ่งซึ่งมีจริง ในสิ่งที่มีจริงจำแนกออกเป็นขั้น หรือว่าระดับต่างๆ ซึ่งเป็นธาตุแต่ละชนิด เพราะเหตุว่าไม่ใช่สัตว์ ไม่ใช่บุคคล จึงเป็นธาตุแต่ละชนิด เพราะฉะนั้นเวลาที่เพ่งกสิณ หมายความว่า พยายามที่จะให้เกิดสัญญา ความจำ ในรูปที่ปรากฏทางตา โดยแม้ไม่เห็นก็สามารถที่จะจำได้ทางใจ

เพราะฉะนั้นผู้ที่เพ่งกสิณ หมายความว่า อาศัยกสิณโดยการมองดู จนกระทั่งสามารถจะเกิดบัญญัตินิมิตทางใจ โดยที่ว่า แม้ไม่ได้ใช้ตามองดู ก็ยังปรากฏนิมิตซึ่งเป็นบัญญัติ ไม่ใช่ของจริง เพราะฉะนั้นจึงไม่ใช่กามธาตุ

ถ้าพูดถึงกามาวจรจิต หรือว่ากามธาตุแล้ว ต้องหมายความถึงสภาพปรมัตถธรรม คือ สิ่งที่มีจริง สิ่งใดซึ่งไม่มีจริง แต่คล้ายของจริง ก็ยังคงไม่ใช่สิ่งที่มีจริงๆ ใช่ไหมคะ เพราะฉะนั้นจึงเป็นบัญญัติธรรม ไม่ใช่ปรมัตถธรรม