เหตุที่ทรงแสดงขณะจิตว่ากี่ขณะ เพื่อให้รู้กิจการงานของจิต
ผู้ฟัง ที่ท่านอาจารย์สมพรพูดว่า ๗ ขณะ หมายความว่าเพื่อสะสมต่อไปใช่ไหม
ท่านอาจารย์ ที่แสดงขณะว่ากี่ขณะก็เพื่อให้รู้กิจการงานหน้าที่ของจิตในขณะนั้น เช่น ปฏิสนธิจิตจะมีได้กี่ขณะ ขณะเดียว เพราะทำกิจสืบต่อจากจุติจิตของชาติก่อน ก็ต้องเป็นขณะนั้นขณะเดียว เมื่อปฏิสนธิจิตดับไปแล้ว กรรมก็ทำให้จิตประเภทเดียวกับปฏิสนธิจิตเกิดสืบต่อดำรงภพชาติโดยทำภวังคกิจ ไม่ใช่ทำทัศนกิจ ไม่ใช่ปฏิสนธิกิจ ไม่ใช่กิจอื่นเลยนอกจากภวังคกิจ นับไม่ถ้วน เพราะฉะนั้นไม่แสดงจำนวน แต่ปฏิสนธิแสดงเพียง ๑ ขณะเท่านั้น
ผู้ฟัง ต่อกันหรือไม่
ท่านอาจารย์ ต่อกัน ภวังค์ไม่มีการนับได้เลย เพราะเหตุว่าไม่ใช่วิถีจิต ขณะนี้ที่มีภวังค์เกิดคั่น วาระหนึ่งระหว่างวาระที่เห็นกับวาระที่ได้ยินก็ไม่ทราบว่ากี่ขณะ เพราะฉะนั้นจึงไม่แสดง แต่ที่แสดง เช่นเวลาที่จะเป็นวิถีจิตหมายความว่าเริ่มที่จะรู้อารมณ์ที่ไม่ใช่อารมณ์ของภวังค์ ถ้ากล่าวโดยย่อก็เหมือนกับว่ากำลังหลับสนิทแล้วตื่นใช่ไหม กำลังหลับสนิทนี่ไม่เห็นไม่ได้ยินอะไรเลย มีอารมณ์เดียวกับปฏิสนธิจิต แต่ชีวิตไม่ได้เป็นอย่างนั้น เกิดมาแล้วจะหลับสนิทไปไม่ว่าจะในภพภูมิไหนเป็นไปไม่ได้เลย ในนรก ปฏิสนธิจิตเกิด แล้วเป็นภวังค์ก็ไม่ต้องรับผลของกรรมใดๆ ทั้งสิ้นใช่ไหม แต่ต้องมีทางที่กรรมจะให้ผลทำให้วิบากเกิดขึ้นเป็นผลของกรรม หรือว่ามีการคิดนึกเกิดขึ้นจากการสะสม เพราะบางทีเราก็ไม่เห็น ไม่ได้ยิน แต่เราคิด เพราะฉะนั้นขณะนั้นก็เป็นจิตที่รู้อารมณ์ทางใจ ไม่ใช่อารมณ์ของภวังค์
จึงแสดงว่าปฏิสนธิจิต ภวังคจิต จุติจิต ไม่ใช่วิถีจิตเพราะเหตุว่าไม่ได้อาศัยทางหนึ่งทางใดรู้อารมณ์อื่นที่ไม่ใช่อารมณ์ของปฏิสนธิ และภวังค์ เพราะฉะนั้นทางตาขณะนี้ไม่ใช่ภวังค์ แต่ก่อนเห็นต้องเป็นภวังค์ และก่อนที่จะเป็นจิตเห็นได้ทันที ภวังค์ต้องไหวขณะหนึ่ง แล้วก็เป็นปัจจัยให้ภวังคุปัจเฉทะคือภวังค์สุดท้ายเกิดขึ้น หลังจากนั้นแล้วต้องเป็นวิถีจิต นี่คือเราสามารถที่จะรู้ได้ว่าขณะนี้เป็นวิถีจิตซึ่งก่อนนั้นเป็นภวังค์ แต่ก็ไม่สามารถจะรู้ภวังค์ได้ และวิถีจิตแรกทางตา หู จมูก ลิ้น กาย คือปัญจทวาราวัชชนจิต วิถีจิตแรกทางมโนทวารคือมโนทวาราวัชชนจิต จิต ๒ ประเภทนี้เป็นกิริยาจิต เพราะฉะนั้นผู้ที่ไม่ใช่พระอรหันต์ก็จะมีกิริยาจิต ๒ ดวงนี้ หรือ ๒ ประเภทนี้ เพราะว่าต้องเกิดก่อนเป็นวิถีจิตแรก และหลังจากนั้นจะเป็นจิตเห็น หรือจิตได้ยิน ก็แล้วแต่ว่าอารมณ์ใดกระทบปสาทใด
ที่มา ...