ลักษณะของเวทนาเจตสิก

ข้อความในอัฏฐสาลินี จิตตุปปาทกัณฑ์ อธิบายลักษณะของเวทนาเจตสิก ซึ่งเป็นสภาพธรรมที่มีความสำคัญ เพราะเหตุว่าทุกท่านแสวงหาสุขเวทนา หรือโสมนัสเวทนา ต้องการที่จะมีความรู้สึกเป็นสุข หรือโสมนัส ยินดี เพราะฉะนั้นในบรรดาเจตสิกธรรมทั้งหลาย เวทนาเจตสิกเป็นเจตสิกซึ่งมีความสำคัญในการที่จะทำให้สัตว์วนเวียนอยู่ในสังสารวัฏฏ์ ด้วยอำนาจความพอใจในสุขเวทนา หรือในโสมนัสเวทนา

ข้อความในอัฏฐสาลินี จิตตุปปาทกัณฑ์ อธิบายเวทนา มีข้อความว่า

ที่ชื่อว่า “เวทนา” เพราะเสวยอารมณ์ เวทนานั้นมีการเป็นไปโดยอาการเสวยอารมณ์ เป็นลักษณะ

“เสวย” ก็คือเสพ หรือกิน หรือบริโภค หรือรู้สึกในอารมณ์ที่ปรากฏ รู้สึกเป็นสุข หรือรู้สึกเป็นทุกข์ หรือว่ารู้สึกยินดี หรือว่ารู้สึกเสียใจ แล้วแต่ว่าจะเป็นความรู้สึกอย่างหนึ่งอย่างใด

ที่ชื่อว่า “เวทนา” เพราะเสวยอารมณ์ เวทนานั้นมีการเป็นไปโดยอาการเสวยอารมณ์ เป็นลักษณะ

อย่าลืมนะคะ ปรมัตถธรรมทุกประเภท ต้องมีลักษณะ มีกิจการงาน มีอาการปรากฏ และมีเหตุใกล้ให้เกิด

เพราะฉะนั้นสำหรับลักษณะของเวทนาเจตสิก ก็คือมีการเป็นไปโดยอาการเสวยอารมณ์เป็นลักษณะ เวลาที่จิตดวงหนึ่งๆเกิดขึ้น อย่าลืมว่า มีเจตสิกอื่นๆเกิดร่วมด้วย ไม่ใช่มีแต่เฉพาะเวทนาเจตสิกเท่านั้น สำหรับนามธรรมซึ่งเกิดร่วมกัน คือ จิตและเจตสิกนั้น เป็นสัมปยุตธรรม เพราะเหตุว่าเป็นนามธรรมด้วยกัน

สำหรับสัมปยุตตธรรมอื่น คือ เจตสิกอื่นๆที่เกิดพร้อมกัน ย่อมรู้อารมณ์หรือเสวยอารมณ์เพียงบางส่วนเท่านั้น ไม่เหมือนกับเวทนาเจตสิก ซึ่งเป็นใหญ่ในการเสวย คือ การรู้สึกในอารมณ์ที่ปรากฏ จิตทุกดวงจะขาดผัสสเจตสิก ซึ่งเป็นนามธรรมที่กระทบอารมณ์ไม่ได้ จะขาดสัญญาเจตสิก ซึ่งเป็นนามธรรมที่หมายรู้ลักษณะของอารมณ์ที่ปรากฏไม่ได้ จะขาดเจตนาเจตสิก ซึ่งเป็นธรรมชาติที่จงใจ ตั้งใจไม่ได้

แต่ว่าในบรรดาสัมปยุตธรรมทั้งหลาย เวทนาเท่านั้นย่อมเสวยรสแห่งอารมณ์โดยตรง เพราะเหตุว่าเป็นเจ้าของโดยที่เป็นใหญ่ มีอำนาจ ที่จะทำให้จิตและเจตสิกอื่นๆ ฟูขึ้น เป็นสุข หรือห่อเหี่ยว ฟุบ เป็นทุกข์ ก็เพราะเวทนาเจตสิกซึ่งเกิดร่วมด้วย

อารมณ์เดียวกัน แต่ถ้าโสมนัสเวทนาเกิดขึ้น จิตในขณะนั้นก็เป็นอย่างหนึ่ง แต่ถ้าโทมนัสเวทนาเกิดขึ้น จิตในขณะนั้นก็ตรงกันข้ามเป็นอีกอย่างหนึ่ง คือ แทนที่จะฟูด้วยความสุข ก็ตรงกันข้าม จะใช้คำว่า ฟุบ หรือเหี่ยวแห้งไป เพราะโทมนัสเวทนาก็ได้

เพราะฉะนั้นจะเห็นได้ว่า เวทนาเป็นสภาพธรรมที่สำคัญ เพราะเหตุว่าเป็นสภาพธรรมที่เป็นใหญ่ในความรู้สึกในอารมณ์ที่ปรากฏ