ลักษณะของโสมนัสเวทนา ข้อความในอรรถสาลินี

สำหรับลักษณะของ “โสมนัสเวทนา” ข้อความในอัฏฐสาลินี มีว่า

“โสมนสฺสสหคตํ” คือ ถึงภาวะมีการเกิดร่วมกัน ดับร่วมกัน มีอารมณ์เดียวกัน เกิดที่เดียวกันกับโสมนัสเวทนา คือ การเสวยอารมณ์ที่แช่มชื่น อุปมาเหมือนน้ำหวาน

น้ำเปล่าๆ กับน้ำหวาน รสต่างกัน เวลาที่ทุกท่านดื่มน้ำหวาน รู้สึกอย่างไรคะ แช่มชื่นอย่างไร อย่างนั้น คือ ลักษณะของโสมนัสเวทนา

เพราะฉะนั้นโลภมูลจิตเป็นโสมนสฺสสหคตํ เพราะถึงภาวะมีการเกิดร่วมกันกับโสมนัสเวทนา ดับพร้อมกัน มีอารมณ์เดียวกัน เกิดที่เดียวกันกับโสมนัสเวทนา คือ การเสวยอารมณ์ที่แช่มชื่น อุปมาเหมือนน้ำหวาน

วันหนึ่งๆ ดื่มน้ำหวานบ่อยไหมคะ ขณะใดที่จิตใจรู้สึกสบาย แช่มชื่น ขณะนั้นให้ทราบว่า เป็นเพราะสภาพธรรมอย่างหนึ่ง เกิดขึ้นเสวยรสของอารมณ์ที่ปรากฏ แล้วเป็นสุข สภาพธรรมนั้น คือ “โสมนัสเวทนา” ซึ่งเกิดขึ้นเพราะเหตุปัจจัย แล้วก็ดับไป ไม่ได้ยั่งยืนเลย เพราะทั้งๆที่กำลังเป็นสุขโสมนัส เพียงแต่มีข่าวที่จะทำให้ทุกขเวทนาเกิด โสมนัสเวทนาก็ไม่สามารถที่จะเกิดต่อไปได้ หรือแม้ทุกขเวทนาในวันหนึ่งๆ ซึ่งบางท่านอาจจะกำลังเป็นทุกข์อย่างมาก แต่ถ้าบังเอิญมีข่าวดี ทำให้โสมนัสเวทนาเกิดขึ้น ทุกขเวทนานั้นก็ไม่สามารถที่จะเกิดได้ตามเหตุตามปัจจัย ซึ่งแสดงให้เห็นว่า แม้เวทนาก็เป็นเพียงชั่วขณะเล็กน้อยจริงๆ ซึ่งอาศัยเหตุปัจจัยของตนก็เกิดขึ้น เป็นโสมนัสเวทนา หรือโทมนัสเวทนา