เหตุให้เกิดโสมนัสเวทนา

สำหรับเหตุที่จะให้เกิดโสมนัสเวทนามี ๓ ประการ ตามข้อความในอภิธัมมัตถวิภาวินีฎีกา ซึ่งแสดงให้เห็นว่า ถึงแม้ว่าทุกท่านอยากให้มีโสมนัสเวทนาทั้งวัน บ่อยๆ มากๆ ก็เป็นไปไม่ได้ เพราะเหตุว่าต้องแล้วแต่ว่า จะมีเหตุให้เกิดโสมนัสเวทนาหรือไม่

เหตุที่จะให้เกิดโสมนัสเวทนา คือ

๑. อิฏฺฐารมฺมณ สมาโยโค ประจวบกับอารมณ์ที่ดี โดยสภาพบ้าง โดยปริกัปบ้าง

โดยสภาพหมายความถึง ลักษณะของอารมณ์นั้นเป็นอารมณ์ที่ดี เป็นอิฏฐารมณ์ หรือเป็นอติอิฏฐารมณ์ คือ เป็นอารมณ์ที่ดียิ่งอย่างหนึ่ง หรือว่าเป็นอารมณ์ที่น่าปรารถนาโดยปริกัป หมายความถึงโดยเฉพาะส่วนบุคคล แต่ละบุคคล ซึ่งสะสมความพอใจมาไม่เหมือนกัน เพราะฉะนั้นเมื่อบุคคลใดได้ประสบกับอารมณ์ที่ตนพอใจ เพราะสะสมมาที่พอใจในอารมณ์นั้นอย่างนั้น ขณะนั้นโสมนัสเวทนาก็เกิด ในขณะที่คนอื่นไม่ได้สะสมมาที่จะมีความพอใจในลักษณะของอารมณ์นั้น เพราะฉะนั้นโสมนัสเวทนาก็ไม่เกิด

๒. เพราะความที่สัตว์มีปฏิสนธิประกอบด้วยโสมนัส โสมนสฺสปฏิสนฺธิคตา

ปฏิสนธิจิตของบางท่านเกิดพร้อมกับโสมนัสเวทนา เพราะฉะนั้นก็เป็นผู้ที่มีอุปนิสัยรื่นเริงอยู่เสมอ บางคนอาจจะเป็นทุกข์เดือดร้อนมากมาย แต่สำหรับผู้ที่ปฏิสนธิด้วยโสมนัสเวทนา ก็เป็นผู้ที่ยังสามารถรื่นเริงสนุกสนานได้ แม้ว่ามีเหตุการณ์ที่จะทำให้บุคคลอื่นเป็นทุกข์เดือดร้อน

๓. อคมฺภีรปกติตา เพราะความที่จิตมีสภาพไม่ลึก ไม่สุขุมคัมภีร คือ ปกติมีความคิดตื้น ก็เป็นเหตุให้โสมนัสเวทนาเกิดบ่อย