ตทังคปหาน - วิกขัมพนปหาน

สำหรับปหานวินัยประการที่ ๑ คือ “ตทังคปหาน” ได้แก่ วิปัสสนาญาณทั้งหลาย มีนามรูปปริจเฉทญาณ เป็นต้น

ปหานวินัยประการที่ ๒ คือ “วิกขัมพนปหาน” ได้แก่ การละธรรม มีนิวรณธรรม เป็นต้นนั้น เพราะห้ามความเป็นไปด้วยสมาธิ อันเจริญถึงขั้นอุปจาระและขั้นอัปปนา ดุจการละสาหร่ายบนหลังน้ำได้ ด้วยการทำลายความสืบต่อกันอันใด นี้ชื่อว่า “วิกขัมภนปหาน”

นี่แสดงให้เห็นว่า การที่จะละอกุศลมีหลายขั้น สำหรับขั้นที่เป็น ตทังคปหาน ได้แก่ วิปัสสนาญาณ สำหรับขั้นที่เป็นวิกขัมภนปหาน ได้แก่ การเจริญสมถะ จนกระทั่งถึงอุปจารสมาธิ และอัปปนาสมาธิ ซึ่งอุปมาเหมือนกับการละสาหร่ายที่อยู่บนหลังน้ำได้ ด้วยการทำลายความสืบต่อกัน

ธรรมดาสาหร่ายที่อยู่ในน้ำก็ติดกันแน่น แต่ถ้าท่านผู้ฟังจะเอาไม้ฉีก หรือเขี่ยออก ก็ได้ชั่วครู่ แล้วหลังจากนั้นก็เข้ามาต่อกันอีก ฉันใด กิเลสทั้งหลายก็ย่อมระงับไปชั่วคราว ในขณะที่ความสงบมั่นคงขึ้น จนถึงขั้นอุปจารสมาธิและอัปปนาสมาธิ ซึ่งเมื่อถึงขั้นอัปปนาสมาธิแล้ว คือ ขั้นฌานจิต ก็เป็นวิกขัมพนปหาน