สิ่งที่ปรากฏไม่ใช่สัตว์ บุคคล

ผู้ที่ตรัสรู้แล้วเห็นว่าสิ่งที่ปรากฏไม่ใช่สัตว์ บุคคล ตัวตน

ผู้ที่ตรัสรู้แล้ว เห็นสิ่งที่ปรากฏไม่ใช่ไม่ใช่สัตว์ ไม่ใช่บุคคล ไม่ใช่ตัวตน แต่ผู้ยังไม่ ตรัสรู้อริยสัจธรรม จะปฏิเสธไม่ได้ว่ากำลังเห็นคน กำลังเห็นวัตถุ กำลังเห็นสิ่งต่างๆ เพราะฉะนั้นจึงไม่ใช่อนัตตา ต้องรู้ว่า ยังไม่เข้าใจในลักษณะที่เป็นอนัตตาของสิ่งที่ กำลังปรากฏทางตา

เพราะฉะนั้นจะอบรมเจริญอย่างไร จึงจะประจักษ์สภาพความเป็นอนัตตาของ สภาพธรรมที่ปรากฏ ทางตา ทางหู ทางจมูก ทางลิ้น ทางกาย ทางใจแล้วจึงจะเข้าใจ ความหมายของอนัตตาแท้ๆ ว่าเป็นอนัตตาจริงๆ ที่เคยเห็นเป็นคน เป็นสัตว์ เป็นวัตถุสิ่ง ต่างๆ ยังเป็นอัตตาอยู่

เพราะฉะนั้นก็จะต้องเริ่มเข้าใจว่า เห็นอะไร ที่กำลังเห็น เป็นโลกสว่างที่คนตาบอด ไม่มีโอกาสจะเห็น นี่คือสภาพธรรมที่ปรากฏทางตาถ้าลองคิดถึงคนที่ตาบอดไม่มี โอกาสรู้ลักษณะของโลกสว่าง ของสภาพสว่างที่กำลังปรากฏทางตาเลยก็จะค่อยๆ ระลึกได้ว่า นี่เป็นโลกหนึ่ง เป็นสภาพหนึ่ง เป็นของจริงอันหนึ่งซึ่งคนตาบอดไม่มีโอกาส จะเห็นเลย

เพราะฉะนั้นคนตาดี ชินกับการเห็นเลยเห็นว่าการเห็นเป็นปกติเป็นธรรมดา ซึ่งความจริงต่างกับความมืดสนิทจริงๆ ถ้าลองหลับตาอยู่นานๆ ให้มืดสนิทจริงๆ นานๆ ก็จะเห็นได้ว่าโลกที่ลืมตาขึ้นมาเป็นอีกโลกหนึ่ง เป็นโลกของความจริงเป็นโลกที่ สว่าง