ภพคือภาวะที่มีที่เป็น

ภพ ภาษาบาลีใช้คำว่า “ภว” ความมี หรือความเป็น ขณะนี้ก็เป็นความมีความเป็น เพราะเหตุว่าเรากำลังอยู่ในที่นี่ เพราะฉะนั้นก็เป็นภพหนึ่งหรือชาติหนึ่ง แต่ละขณะๆ ซึ่งไม่สูญไปเลย จะพูดว่าแต่ละขณะที่มีชีวิตอยู่ ก็มีภาวะ หรือมีความเป็น ขณะนี้กำลังมีภาวะของบุคคลนี้ ก็เห็น ก็ได้ยิน ก็คิดนึกอย่างนี้ แต่พอพ้นภาวะนี้ไปสู่ภาวะอื่นหลังจากตาย ก็แล้วแต่ว่าจะเกิดในภพไหนภูมิไหน อาจจะเป็นภูมิอื่น หรืออาจจะเป็นภูมิเก่าก็ได้ แต่ว่าไม่ใช่คนเก่า ก็ต้องเป็นคนใหม่ ทุกขณะๆ คือสภาพความมี ความเป็น

ถ้าเราเข้าใจจริงๆ เราก็จะรู้ว่า ธรรมคือขณะนี้ ไม่ต้องแสวงหาที่อื่นเลย เข้าใจสิ่งที่กำลังมีในขณะนี้ให้ถูกต้อง นี่คือปัญญา

เพราะว่าถ้าเราจะพูดถึงปัญญา จะเอาวิชาอะไรมาตัดสิน จะเอาความรู้ทางแพทย์ จะเอาความรู้ทางวิทยาศาสตร์ จะเอาความรู้ทางวิศวกรรม หรือจะเอาความรู้การบ้านการเมือง ทั้งหมดไม่ใช่เครื่องตัดสินว่า นั่นคือปัญญา เพราะว่าตัวปัญญา หรือสภาพธรรมที่เป็นปัญญาจริงๆ ในพระพุทธศาสนา หมายความถึงสภาพที่สามารถรู้ และเข้าใจถูกต้องในสิ่งที่กำลังปรากฏ ถ้าเราจะไปเรียนเรื่องเสียงว่า กว่าจะมาถึงหู กว่าจะมีการได้ยิน จะต้องมีการเดินทาง จะต้องมีการเกิดดับ จะต้องกระทบอะไรบ้างตามหลักการ ทั้งหมดเป็นเรื่องที่คิด แต่ขณะนี้สภาพธรรมที่กำลังปรากฏ ไม่ได้รอที่จะให้ใครไปคิดเรื่องนั้น แต่ปัญญาสามารถจะรู้ความจริงของสิ่งซึ่งกำลังปรากฏ โดยที่ไม่มีใครสามารถโต้เถียงได้เลย เพราะเหตุว่าสภาพธรรมที่เป็นจริงเป็นอย่างนั้น ตามที่พระผู้มีพระภาคได้ทรงตรัสรู้แล้ว

เพราะฉะนั้นให้ทราบว่า ปัญญาที่ถูกต้องนั้นไม่ใช่รู้อย่างอื่น เราอาจจะใช้คำว่า “ปัญญา” ทางโลกเยอะมาก แต่ว่าปัญญาจริงๆ ซึ่งเป็นสภาพธรรมที่เป็นความรู้ที่ถูกต้องนั้น ต้องรู้ความจริงของสิ่งที่กำลังปรากฏในขณะนี้ จึงชื่อว่า เป็นปัญญา ถ้ารู้อย่างอื่น ก็คือรู้เรื่องเท่านั้นเอง แต่ไม่ใช่รู้ตัวจริงของธรรมที่กำลังปรากฏ