อารมณ์คือสิ่งที่จิตรู้ทั้งหมด

คำถามที่ว่า เพื่อให้รู้อารมณ์ของจิต คำว่า “อารมณ์” คือขณะไหน อย่างไร ถ้าไม่ศึกษาโดยละเอียด เข้าใจผิดอีกแล้ว เราใช้ออกบ่อยในภาษาไทย อารมณ์เสีย อารมณ์ดี อารมณ์บูด ก็แล้วแต่จะใช้กันไป แต่ความจริงถ้าเป็นคนที่เข้าใจธรรม อารมณ์ดีหมายถึงสีสวย เสียงเพราะ กลิ่นหอม รสอร่อย สิ่งที่กระทบสัมผัสสบาย คือ หมายความถึงสิ่งที่จิตรู้ทั้งหมด คือ อารมณ์

ขณะนี้มีใครไม่มีอารมณ์บ้างคะ ถ้าถามในความหมายเดิม เขาอาจจะบอกว่า วันนี้ไม่มีอารมณ์ คือ ไม่สนุก หรือไม่มีอารมณ์จะเล่น หรือจะไปทำอะไรสักอย่าง วันนี้ไม่มีอารมณ์ นั่นคือตามที่พูดกันในภาษาไทย แต่ถ้าพูดถึงธรรม ขณะนี้ใครไม่มีอารมณ์บ้าง มีไหมคะ ไม่มีเลย เพราะอะไรคะ ต้องมีเหตุผลโดยตลอด ธรรมถ้าศึกษาโดยเหตุผลแล้ว จะได้เหตุผลที่น่าศึกษา เพราะว่าเป็นสิ่งที่จริง และปฏิเสธไม่ได้

ที่กล่าวว่า “ไม่มีใครเลยที่ไม่มีอารมณ์” ก็เพราะเหตุว่าทุกคนต้องมีจิต ไม่มีสักขณะเดียวที่ไม่มีจิต ยังไม่ตาย ยังนั่งอยู่ จะหลับหรือจะตื่น ก็ต้องมีจิต เพราะฉะนั้นเมื่อมีจิตก็ต้องมีอารมณ์ จะกล่าวว่ามีจิต โดยไม่มีอารมณ์ไม่ได้เลย หรือจะกล่าวว่ามีอารมณ์ โดยไม่มีจิตก็ไม่ได้ เพราะว่าอารมณ์ต้องเป็นสิ่งที่จิตรู้ ถ้าเป็นเสียงเปล่าๆ ซึ่งไม่มีจิตได้ยิน เสียงนั้นคือ “สัททะ” แต่ถ้าใช้คำว่า “สัททารมณ์” ต้องหมายความว่า เป็นเสียงที่จิตกำลังรู้ กำลังได้ยิน

เพราะฉะนั้นที่จะกล่าวว่า ขณะนี้ไม่มีอารมณ์ ผิด แต่ถ้าความหมายที่เราเข้าใจแล้วว่า เมื่อยังมีจิตก็ต้องมีอารมณ์ ไม่ว่าจะหลับหรือจะตื่น