ความเข้าใจมาจากไหน ถ้าไม่ฟัง

ผู้ฟัง ทีนี้มีอีกคำหนึ่ง คือ อนัตตา เราก็ฟังมาว่า ทุกอย่างเป็นธรรม แต่การเข้าใจอนัตตา หมายถึงต้องเป็นวิปัสสนาญาณ ใช่ไหมคะ

ท่านอาจารย์ เข้าใจตั้งแต่ขั้นฟังค่ะ ปัญญาต้องเริ่มตั้งแต่ขั้นฟัง และมีความเห็นถูก ความเข้าใจถูก ที่ค่อยๆ เจริญขึ้นเป็นสังขารขันธ์ ไม่อย่างนั้นถ้าขณะนี้ไม่มีความเข้าใจแล้ว เวลาที่เป็นวิปัสสนาญาณ จะเป็นอนัตตามาจากไหนล่ะคะ ก็ต้องอบรมเจริญไป

และคำว่า “อนัตตา” ไม่ใช่หมายความถึงสิ่งที่ไม่มี สิ่งที่มีนั่นแหละเป็นอนัตตา คือ ไม่ใช่เรา ไม่ใช่ของเรา ไม่ใช่ตัวเรา เป็นธาตุ หรือเป็นธรรม ถ้าเป็นธาตุหรือเป็นธรรม อย่างไฟ ก็เป็นธาตุไฟ อยู่ตรงนั้นก็คือธาตุไฟ อยู่ตรงนี้ก็คือธาตุไฟ อยู่ตรงไหนก็คือธาตุไฟ

เพราะฉะนั้นธาตุไฟที่ตัวก็คือธาตุไฟ เท่านั้นเอง แต่อยู่ตรงนี้ ก็เลยเข้าใจว่าเป็นเรา เป็นของเราด้วย แต่ความจริงไม่ใช่ ทั้งหมดเป็นธาตุ