ไม่ใช่ไม่มีแล้วพยายามไปรู้

พระคุณเจ้า การเจริญวิปัสสนานี้ ระลึกรู้อารมณ์ที่เป็นอดีต อนาคต หรือปัจจุบัน

ท่านอาจารย์ อดีตหมายความถึง ถ้าดูในพระไตรปิฎก และอรรถกถา สิ่งที่ล่วงภังคขณะไปแล้วเป็นอดีต เพราะฉะนั้นไม่ปรากฏ

พระคุณเจ้า จะปรากฏอีกได้ไหม

ท่านอาจารย์ ปรากฏต่อสัมสนญาณเจ้าค่ะ เพราะว่ามีการเกิดดับสืบต่อกัน จึงรู้ว่าขณะที่ล่วงไปนั้นเป็นอดีต และขณะใหม่ที่กำลังปรากฏเป็นปัจจุบัน และขณะที่จะเกิดสืบต่อจากขณะนี้ นี่คืออนาคต

พระคุณเจ้า แต่ปรากฏ

ท่านอาจารย์ ปรากฏกับสัมสนญาณเจ้าค่ะ แต่ไม่ใช่เมื่อไม่มีแล้วเราพยายามไปรู้ แต่การเกิดดับที่สืบต่อกันนี้แหละ เมื่อปัญญาสามารถจะประจักษ์ได้ ก็สามารถรู้สภาพธรรมที่กำลังเป็นปัจจุบันแล้วดับ จึงเป็นอดีต และสภาพธรรมที่ปรากฏเป็นปัจจุบัน และเมื่อสภาพธรรมที่จะเกิดต่อจากขณะนี้ก็สามารถประจักษ์ทั้ง ๓ กาล แต่ต้องเป็นวิปัสสนาญาณ ไม่ใช่ว่าสิ่งนี้ไม่มี ล่วงไปแล้ว หมดไปแล้ว แล้วก็ไประลึกเพื่อที่จะเข้าใจให้ถูกต้อง นั่นเป็นสิ่งที่เป็นไปไม่ได้ แต่เพราะการเกิดดับสืบต่ออย่างรวดเร็วสามารถประจักษ์แจ้งได้ด้วยวิปัสสนาญาณ

เพราะฉะนั้นเมื่อถึงวิปัสสนาญาณระดับที่จะประจักษ์การเกิดดับสืบต่อของสภาพธรรม ก็ประจักษ์สภาพที่มีจริงๆ ซึ่งเกิดแล้วดับ แล้วก็เกิดแล้วดับ แล้วก็เกิดดับ จึงสามารถจะรู้ในลักษณะที่ว่า อดีตคือขณะที่ล่วงไป ปัจจุบันคือขณะที่กำลังปรากฏ และอนาคตคือสืบต่อจากขณะนี้